ملیله دوزی

در مقاله‌های گذشته ما را با هنر آجیده دوزی آشنا کردیم و اما در این مقاله درباره ملیله دوزی صحبت می‌کنیم، ملیله دوزی به دوخت هایی اطلاق می شود که از مفتول های طلایی، نقره و آلیاژهای مختلف که به شکل فنری درآمده اند، که از آن برای تزئین سطح پارچه مورد استفاده قرار می گیرد. در این مقاله قصد داریم شما را با ملیله دوزی و آموزش آن آشنا کنیم. پس تا پایان مقاله همراه ما باشید.

ملیله دوزی چیست؟

ملیله دوزی یا سرمه دوزی نوعی دوخت تزئینی است که قدمت آن به 2500 تا 3000 سال پیش می رسد و در واقع سرمه دوزی یا ملیله دوزی دوخت انواع ملیله فلزی روی پارچه های نفیس محکم از جمله ترمه است. در فرهنگ لغت دهخدا، ملیله اینگونه تعریف شده است:

ملیله: رشته های تاب داده و پیچیده از زر و سیم (ناظم الاطباء). تار نقره ای یا طلایی که میانش مثل لوله خالی باشد که با آن روی پارچه ملیله دوزی می کنند. اگر تار نقره ای یا طلایی باریک باشد که در سوراخ سوزن برود گلابتون است و اگر پهن باشد نقده است و اگر میان خالی ملیله است (فرهنگ نظام) .

سرمه فلزی از الیاف طلا و نقره که تابیده وفنری شده تهیه می شود و به علت تلائلو خاصی که دارد در این هنر استفاده می شود. در حال حاضر هنر ملیله دوزی برای تزیین رومیزی، رو تختی، سجاده و تابلو به کار گرفته می شود و می توان از طرح های معروفی که ملیله دوزی بر روی آن ها پیاده می شوند به: بُته جقه و گل های شاه عباسی اشاره کرد. اگر به هنر پولک دوزی علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

تاریخچه و پیشینه ملیله دوزی

این رودوزی تاریخی کهن دارد. می توان گفت که این رودوزی در زمان ساسانیان رواج داشته و از آن برای تزیین لباس های رسمی لشگری و کشوری استفاده می کردند. سرمه دوزی به شکل ملیله دوزی که قطعات نقره و طلا به شکل مفتول توخالی بوده از زمان هخامنشیان و ساسانیان رایج گشته و در زمان صفویه به اوج خودرسیده است و اکنون با الیاف بدل طلا و نقره تهیه می شود و به همین دلیل در سطح گسترده مورد استفاده عوام می باشد. سرمه هایی که در قدیم مورد استفاده قرار می گرفت بیشتر از طلا یا نقره و یا 50 % طلا و نقره بوده است که پس از دوره صفویه، آلیاژهای براق جای طلا و نقره را گرفته است.

پوشش ضریح مطهر حضرت ثامن الائمه که در سال ۱۲۸۵ هجری در شهر کاشان ملیله دوزی شده، از نمونه های بسیار زیبای ملیله دوزی می باشد که بر روی مخمل دست بافت انجام شده و در حال حاضر در موزه آستان قدس رضوی از آن نگهداری می شود. این رودوزی زیبا همچنان رونق دارد و در اکثر نقاط کشور دوخته می شود.

آموزش ملیله دوزی

مواد اولیه ملیله دوزی

• ملیله: انواع ملیه از نظر جنس عبارت اند از: ملیله اصل و ملیله بدل، ملیله اصل تشکیل شده است از رشته های بسیار نازک نقره که آن را می تابند تا شبیه به فنر لوله ای بشود و سپس اگر ملیله طلا لازم باشد همین رشته های نازک نقره تابیده شده را آب طلا می دهند تا ملیله طلایی به دست آید و این کار به این دلیل است که طلا به تنهایی حالت خشکی دارد. ملیله بدل که از مفتول های برنجی به ضخامت 15% و 18% میلی متر تهیه می شود و برای تهیه ملیله بدل فلز آن را آب نقره می دهند.
• پارچه ی مخمل یا ترمه در رنگ های مختلف
• پارچه ی متقال برای آستر زیر مخمل
• آستر اصلی باید از نوع چیت و همرنگ مخمل باشد
• پنبه زشته جهت دوخت های برجسته
• نخ کوک از نوع پنبه
• سریش جهت چسباندن آستر اول
• پایه یا خرک جهت قرار دادن کارگاه بر روی آن
• صندلی
• نخ و سوزن
• قیچی
• مروارید

تکنیک های اجرای ملیله دوزی

یک قطعه پارچه ی متقال یا کتان را به اندازه ی مخمل یا ترمه ای که می خواهیم بر روی آن ملیله دوزی کنیم می بریم و سپس محلول سفتی از سریش و آب تهیه کرده و پارچه ی متقالی را بر روی پشت یک قالی که در جلوی آفتاب پهن است پهن می کنیم و محلول سریش را با قلم موی پهن به تمام نقاط آن به طور یکنواخت می مالیم.

در ادامه پارچه ی اصلی مخمل یا ترمه را بر روی پارچه ی متقالی که سریش مالیده شده کاملاً منطبق کرده و با دست چند مرتبه روی آن کشیده تا کاملاً صاف شود و به پارچه ی زیرین بچسبد. سپس به همان حال زیر آفتاب آن را خشک می کنیم تا رطوبت سریش جذب قالی گردد و پارچه خشک شود.

طریقه دوخت ملیله

ابتدا نخ کوک را یک لا کرده و انتهای آن را گره زده و از نقطه پایین طرح انتخاب شده از زیر به رو کشیده می شود و بعد یک قطعه ملیله ساده به اندازه تمام محیط طرح موجود درون سوزن می کنیم و در همان نقطه ای که با سوزن بالا آمده فرو می‌کنیم و با دست راست حلقه ملیله را در جای خودش خوابانیده و سه طرف آن را کوک می زنیم و سپس دور تا دور طرح را نیز چندین کوک می زنیم تا در جای خود روی طرح دوخته شود و تمام ظرح مورد نظر به این شکل باید کامل گردد.

انواع دوخت در ملیله دوزی

• دوردوزی یا تحریر دوزی یا دوخت محرر

به عنوان مثال نحوه ی دوختن دور برگ ها و گل ها به این صورت است که نخ کوک یک لا که انتهای آن گره خورده است از انتهای برگ از زیر به رو کشیده و بعد یک قطعه ملیله ساده به اندازه تمام محیط برگ را با سوزن گرفته، در همان نقطه ای که با سوزن بالا آمده فرو برده و با دست راست حلقه ملیله را در جای خود خوابانیده و سه طرف آن را کوک می زنند. سپس دور تا دور برگ را چند بار کوک می زنند تا برگ در جای خود روی طرح دوخته شود.

• تودوزی

به دوختن ملیله های کوچک براق به صورت حلقه های کوچک، داخل برگ ها یا گل ها ی حاشیه که دوردوزی شده اند تودوزی می گویند و به این صورت دوخته می شود که وقتی سوزن از داخل برگ به بالا کشیده شد یک قطعه کوچک ملیله براق در آن کرده و در همان نقطه که بیرون کشیده فرو کرده و ملیله را به صورت یک حلقه کوچک داخل برگ می دوزند. این کار برای تمام سطح برگ ادامه پیدا می کند تا پر شود.

• تگرگ دوزی

به دوختن حلقه های کوچک و تو پر ملیله براق بر روی پارچه به طور جدا از هم و در اطراف کنگره ها تگرگ دوزی می گویند. نحوه دوخت بدین صورت است که سوزن از نقطه ای که باید تگرگ شود بالا کشیده شده و یک قطعه کوچک ملیله براق داخل آن کرده و سپس در همان نقطه فرو می کنند و به این ترتیب یک حلقه توپربه شکل تگرگ ایجاد می شود.

• کنگره دوزی

دوختن ملیله ساده به صورت زیگراگ در اطراف تگرگ ها را کنگره می گویند.

• زرک دوزی

دوخت دور برگ ها و گل ها توسط ملیله براق را زرک دوزی می گویند. نحوه دوخت بدین صورت است که سوزن از یک نقطه کنار برگ بیرون آمده و یک قطعه ملیله براق درون آن قرار می گیرد و به صورت اریب کنار برگ دوخته می شود.

• برجسته دوزی

این دوخت برای گلبرگ ها به کار می رود و به این صورت است که روی برگ گل ها پیله دزی کرده یا پنبه می گذارند و با نخ کوک بر روی طرح می دوزند که ثابت شود . بعد روی آن را قطعات ملیله و پولک می دوزند و گاهی از سرمه نیز استفاده می کنند.

• ملیله دوزی روی ترمه

برای دوخت ملیله بر روی ترمه جهت نمای بیشتر در تمام قسمت های طرح از ملیله تراش دار که به نام الماس نیز معروف است استفاده می گردد. بخیه های متنوعی برای این کار مورد استفاده قرار می گیرد که عبارتند از :

• دوخت ساتن موازی جهت سطح گلبرگ ها

دوخت ساتن جناغی، جهت پرنمودن سطح قسمت هایی از نقش که به صورت قرینه طرحی از برگ به خود بگیرند.

زنار دوزی که به صورت بخیه های مورب کنار هم بر روی خط ضخیمی جهت کادر بندی خطوط می باشد که ابتدا در زیر خط ملیله دوخته می شود.

• زنار دوزی

زنار دوزی شیوه ای خاص در دوخت ملیله و سرمه است و از انواع رودوزی های سنتی ایران به شمار می رود. این شیوه عبارت است از بخیه های کوتاه و مورب کنار هم در دوخت های حاشیه ای که به صورت خطوط اُریب نمایان می شود ؛ به همین دلیل به این نوع دوخت ، اریب دوزی نیز می گویند.

به کمربندی که مسیحیان و زرتشتیان در جهت تشخیص از مسلمانان به کمر خود می بستند و همچنین به رشته ای که مسیحیان با آن صلیب را به گردن خود می آویزند زنار می گویند.

نقوش مورد استفاده در ملیله دوزی

• گل های ترنجی
• گل ساعتی
• نقوش حیوانی
• گل بوته
• شمسه ای
• نقش انسانی
• محرابی
• قندیلی
• سروی
• بته جقه ای
• انواع خطوط تفنن
• گل های حاشیه ای
• اسلیمی و ختایی
• بازوبندی
• بند رومی
• گل بادامی
• لچکی
• اشکال هندسی
• انواع ستاره
• گل گلدانی
• شاه عباسی

موارد مصرف ملیله دوزی

از این رودوزی بیشتر برای تزیین بقچه ، جانماز ، سجاده ، تابلو و کوسن و … به کار می رود. اگر به دنبال فیلم های آموزشی ملیله دوزی میگردید حتما این صفحه از آپارات را چک کنید.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

میخوای سایت کاریابی هنرمندا رو ببینی؟؟

ایده داری؟؟ اینجا هنرمندا برات می سازن

سخن آخر

در این مقاله، راجب تاریخچه ملیله دوزی، انواع ملیله دوزی صحبت کردی و همچنین اطلاعات مفید و مختصر درباره موارد مصرف ملیله دوزی و مراکز تولید آن توضیح دادیم.ممنون از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید.