چرم دوزی

چرم دوزی(Embroidered leather) یا سراجی یکی از انواع صنایع دستی ایران است که از دیرباز در مناطق مختلف کشور رونق داشته و تامین کننده نیازهای مختلف مردم بوده است. امروزه در چرم سازی صنعتگر پس از دباغی پوست به ساخت انواع کیف های چرم مردانه و زنانه، کمربند، کفش های چرم و … می پردازد. در این هنر چرم ماده اصلی برای تولید محصولات است که از مهترین برندهای محصولات چرم ایرانی می توان به چرم مشهد اشاره کرد. اگر به حکاکی روی چرم علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را مطالعه کنید.

چرم دوزی یا سراجی چیست؟

چرم از دباغی پوست خام جانوران به ویژه گاو بدست می آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک ماده طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف پذیر و برای کاربردهای گوناگون تبدیل می نماید. تعریف دیگری از چرم سازی این است که درحقیقت تبدیل یک کالای فساد پذیر پوست خام به یک کالای غیرفساد پذیر همان چرم می باشد و در واقع چرم سازی یک عملیات رفت و برگشتی به این معنا که در تبدیل پوست خام به چرم دو لایه اپیدرم (Epidermis) لایه اولیه پوست و لایه هیپودرم (Hypoderm)اش که لایه سوم پوست بوده را حذف و فقط لایه درم را به چرم تبدیل کرده با تبدیل لایه دوم کوریوم (Curium) به چرم باید دولایه اپیدرم و هیپودرم را به صورت مصنوعی به آن اضافه نمود.

باید توجه داشت که صنعت چرم و صنعت خز با هم متفاوت اند و این تفاوت از اهمیت مواد خام مورد استفاده در هر کدام قاب مشاهده است. مواد خام مورد استفاده در صنعت چرم همان محصولات فرعی صنعت گوشت بوده و گوشت ارزش بیش تری از پوست را دارد اما مواد خامی که در صنعت خز(Fur industry) به کار گرفته می شوند، ارزش بیش تری از گوشت را داشته و به همین خاطر گوشت به عنوان یک محصول جانبی تلقی شده. چندین راه وجود دارد که در نتیجهٔ آنها پوست جانور به یک ماده انعطاف پذیر و محکم به نام چرم تبدیل می گردد.

چرم کاربردهای مختلفی دارد درساخت پوشاک مانند شلوار، کراوات، دستکش، کت، کاپشن و کفش ووسایل جانبی مانند کیف، جاکلیدی استفاده بیشتری شده.

تاریخچه چرم و چرم دوزی

انسان های اولیه( Early humans) ، برای پوشش بدن خود از پوست حیوان شکار شده استفاده می کردند اما این پوست دارای اشکالاتی بود چرا که تر و نمناک بوده و اگر در هوای گرم رها می شد پشم های آن ریخته، فاسد و متعفن و پاره پاره می شد؛ همچنین این که پوست خشک شده نیز انعطاف خود را از دست داده و به تخته چرمی سخت و شکننده ای تبدیل می شد که در صورت تا شدن می شکست و برای لباس غیر قابل استفاده می گردید.

با گذشت زمان بشر به دانش استفاده از پوست و چرم دست یافت. آن ها متوجه این موضوع شدند که طی انجام مراحلی می توانند تغییراتی در پوست ایجاد کنند که بتوانند از آن بهره بیشتری ببرند (به این اعمال دباغی گفته می شود). برای این کار از دوده و عصاره های چوب و برگ درختان ، روغن حیوانی و روغن ماهی و نمک ( زاج سفید ) استفاده می کردند. بدین ترتیب توانستند ابزاری چرمین از قبیل لباس، کفش، چادر، زیر انداز، زره، افسار و … برای خود تهیه کنند.

تاریخ دقیقی از پیدایش صنعت چرم در ایران مشخص نمی باشد اما با استناد بر تحقیقات و مطالعات باستان شناسی (Archeology) می توان چنین گفت که از 1500 سال پیش از میلاد ایرانیان از پوست و چرم به عنوان پوشش استفاده می کردند. ایگورد یاکوتف (Igor Yakutov) محقق روسی در این باره چنین می نویسد: مردم ثروتمند از پوست های گرانبهایی همچون پوست یوزپلنگ و افراد بی بضاعت از پوست گوسفند استفاده می کردند.

از حدود 550 قبل از میلاد، لباس و زره ایرانیان از جنس چرم و چوب بوده است. پوست دباغی شده ایرانی از کیفیت بسیار بالایی برخوردار بوده و پس از ظهور اسلام در تمام کشورهای اسلامی به مصرف می رسید. دباغی در ایران عمدتا با استفاده از مواد گیاهی صورت می گرفت اما به دلیل سری بودن مراحل تولید از سوی صاحبان کارگاه، کم کم کیفیت خود را از دست داد و در این زمینه پیشرفتی حاصل نشد.

برای آشنایی با هنر سوزن دوزی کلیک کنید.

تاریخچه چرم و چرم دوزی در ایران

ایرانیان با پیشینه سه هزار ساله، اولین و قدیمی ترین تولیدکنندگان چرم در جهان هستند. آثار باستانی به جامانده از دوران قبل از میلاد نشان دهنده این است که ایرانیان از حدود 1500 سال قبل از میلاد از پوست برای لباس، کفش و جنگ افراز استفاده می کردند. ولی از 550 سال قبل از میلاد بود که از چرم برای لباس و زره نیز استفاده می کردنده اند.

تاریخچه چرم نشان دهنده آن است که وجود واژه هایی مانند ادیم، کیمخت، ساغری، تیماج، سختیان در زبان پارسی، قبل از اسلام و همچنین وجود واژه های مرتبط با وسایل و ابزار های چرمی مانند سختک، کمربند، انگشتیان، مشک و در متون قدیمی نشان دهنده استفاده گسترده از چرم در ایران پیش از اسلام است. چرم از پوست حیوانات زیادی تهیه می شود و تقریبا از ابتدا با بشریت همراه بوده است. طی سال ها و با پیشرفت بشر، انواع مختلف چرم به وجود آمده اند.

به نوشته ابن یمین، ایرانیان باستان از پوست حیواناتی همچون گاو، گاومیش و گوسفند برای نوشتن استفاده می کرده اند. ابن یمین در نوشته هایش بر نوشتن فرمان های داریوش بر روی چرم اشاره کرده است. بنابر برخی روایات، اوستا را بر 12 هزار قطعه پوست گاو نوشته اند. همچنین پوست نوشته هایی که در اورمان کردستان یافت شده و در موزه بریتانیا نگه داری می شود، نشام دهنده استفاده از پوست برای نگارش در دوره اشکانیان است.

تولید انواع پوست و چرم و نیز تجارت مرتبط با آن ها در دوره عباسی در سراسر قلمرو اسلامی رونق داشته است. استفاده از پوست حیوانات مختلف برای ساختن پوستین، قبضه شمشیر، آستر کفش و لباس های زمستانی، افسار، رکاب، مشک، جلدهای چرمی برای کتاب ها که به صورت ساده ای طلاکوب می شده اند؛ برخی از مهمترین کاربرد های چرم در این دوره است. و در نهایت وجود گزارش های فراوان دباره تجارت پوست و چرم در این دوره نشان دهنده ی رونق استفاده از در این دوران است. تجارت پوست و چرم بعد از حمله مغول نیز پررونق است. نوشته های خواجه رشید الدین مربوط به دوران پس از حمله مغول، نشان گر رونق تجارت چرم و پوست در ایران بوده است، این اسناد گواه شهرت برخی شهرها مانند تبریز و شیراز در این دوره است.

در دوره تیموری از چرم برای تجلید کتاب ها، ساخت جلدهای ضربی و سوخت استفاده بسیاری می شد. به طوری که هنر سوخت علاوه بر جلدسازی به عنوان هنری تزیینی در این دوره مورد استفاده بوده است. گزارش های جهانگردان از دوره صفوی نشان دهنده رونق فراوان بازار چرم و فعالیت های مرتبط با آن در این دوره است. در دوره قاجار، همدان مرکز مهم تولید نوعی چرم، معروف به چرم همدانی بوده، که از پوست گوسفند تهیه می شد. در سال ۱۲۶۷ از جمله کارهایی که امیر کبیر به نمایشگاهی در لندن فرستاد، پوست بود. به علاوه در این دوره صادرات پوست و چرم، از اغلب شهرهای ایران به روسیه و عثمانی و هند رونق بسیار داشت. علاوه بر همدان، شهرهای تبریز و اصفهان نیز در تولید و صادرات چرم سهم به سزایی داشتند.

اولین کارخانه چرم سازی ایران در سال ۱۳۰۸ شمسی در شهر تبریز بنا شد و پس از آن در همدان، تهران و اصفهان نیز کارخانه هایی تاسیس شدند.

انواع چرم

 

چرم سبک

چرمی است که از پوست حیواناتی مانند گوسفند، بز، بزغاله و بره به دست می آید که بسیار ظریف و نازک است و به همین علت هم در ساخت محصولاتی مانند لباس، کاپشن و دستکش استفاده شده و از نوع کیفیت پایین تر آن به عنوان آستری کفش و لباس استفاده می گردد.

چرم نیمه سنگین

به چرمی گفته می شود که از پوست حیواناتی مانند کروکودیل و شتر مرغ به دست می آید و به علت کمیاب و گران قیمت بودن بیشتر در ساخت محصولاتی که جنبه تزیینی دارند و یا لوکس محسوب می شوند مورد استفاده قرار می گیرد.

چرم سنگین

به چرمی گفته می شود که از پوست حیواناتی مانند گاو، گاومیش، گوساله، شتر و به دست می آید. چرم سنگین بهترین نوع جهت استفاده های معمول می باشد و دارای بیشترین مقاومت و زیباترین ظاهر در میان دیگر انواع است. این نوع چرم به علت استحکام و مقاومت بالا به مصرف در زیره و رویه کفش ،ساخت کیف های دستی و جیبی مرغوب و یا تسمه های ماشین آلات صنعتی و می رسد.

علاوه بر دسته بندی های بالا، چرم طبیعی را بر اساس نوع دبّاغی هم می توان به دسته های زیر تقسیم کرد:

چرم گیاهی

در دبّاغی این نوع چرم تا حد امکان از مواد و رنگ های شیمیایی استفاده نمی شود و به جای آن از رنگ های گیاهی و مواد و روغن های حیوانی استفاده می گردد. این نوع به علت دارا بودن بیشترین سازگاری با محیط زیست و عدم ایجاد عوارض در اثر تماس با پوست انسان، از بهترین انواع دبّاغی به شمار می رود.

این نوع چرم، انعطاف پذیر بوده و رنگ آن قهوه ای ست که میزان رنگش به ترکیب شیمیایی و رنگ پوست بازمی گردد. چرم گیاهی در آب پایدار نیست؛ بی رنگ می شود و اگر پس از خیس شدن، خشکش کنید، چروک گشته و از انعطاف پذیری و نرمی اش کاسته خواهد شد. در آب گرم، شدت چروک شدنش بیشتر است و تقریباً شبیه ژلاتین می شود. علاوه بر اینکه سفت شده و احتمالاً شکننده هم می گردد. چرم جوشانده نمونه ای است از چرمی که با قرار گرفتن در آب داغ، شناور شده و سفت می شود.

این اتفاق در موم جوشانده و مواد شبیه هم رخ می دهد. در تاریخ گهگاه پس از عمل سفت کردنش، از آن در زره ها و هم چنین در اتصال کتاب ها هم استفاده می شده است. این نوع چرم، تنها نوع چرم است که در حکاکی و قالب گیری چرم می‌تواند مناسب باشد.

چرم مراکشی

این نوع چرم با محکم ترین انواع چرم ها برابری می کند. در عین حال، بسیار نرم و قابل انعطاف است. در زمان های گذشته چرم مراکشی را با دوختن پوست ها ، دباغی می کردند. در آن روش، پوست را به شکل مشک، کشکول در می آورند. سیس آن را با مقداری سماق پر می کردند و در ظرف های پرشده از همان محلول شناور می ساختند.

سپس بوسیله تیغه های چوبی در حال چرخیدن، به روی پوست ضربه هایی وارد می شد و به ساخت چرم کمک می‌کرد. از این نوع چرم بیشتر برای صحافی کتاب ها استفاده می شد. امروزه این چرم ها برای تهیه کالاهای چرمی ظریف مانند کیف های زنانه ، کیف های دستی و جیبی مردانه استفاده می شود

چرم اسپانیایی

این نوع چرم ، در واقع نوعی چرم مراکشی است. امروزه این نوع چرم ها را از پوست اسب با کیفیت مرغوب به روش پوست پیرایی گیاهی تولید می کنند. این نوع چرم ها را از روی داخلی پرداخت می کنند. چرم تولید شده بسیار محکم و همچنین ضد آب است. از این چرم، در ساخت کفش های مرد انه مرغوب استفاده می شود.

چرم روسی

همانطور که از نام این نوع چرم بر می آید، نخستین بار در روسیه تهیه شده است. عمل پوست پیرایی با استفاده از پوست درخت های بید و غان انجام می شد. این نوع چرم با بوی خوشایندی که داشت، شناخته می شد که به بوی خوش روغن درخت غان مربوط است. امروزه تولید اینگونه چرم، دیگر مخصوص کشور روسیه نیست و در بسیاری از کشورها با استفاده از مواد پوست پیرایی گیاهی، تولید می شود. از این نوع چرم برای صحافی کتاب، ساخت کیف بغلی، چمدان و لباس استفاده می شود.

چرم‌های دانه دار یک رویه

در این نوع از چرم ها از لایه خارجی پوست استفاده می شود، که پوست سمباده خورده و پردازش می شود تا علایم و نشانه های طبیعی پوست از آن حذف شود، و همین امر باعث ایجاد بافت صاف و دوام بالای کیف می شود، هر چند پردازش و کاری که روی این نوع چرم انجام می شود، از عمر واقعی آن می کاهد.

چرم‌های دانه دار کامل

از لایه خارجی پوست استفاده می شود ولی پردازش نمی گردد، نشانه های طبیعی در این چرم مشهود است، محکم ترین و بادوام ترین نوع چرم هستند.

چرم کرومی

چرمی است که مواد اصلی در دبّاغی آن بر پایه کروم است و بر سطح برخی چرم های کرومی که رویه نا مرغوبی دارند طرحی را بصورت مصنوعی چاپ میکنند که به آن کرومی چاپی میگویند.

چرم جیر

از پوست بز و گوساله تهیه می شود که طی فرایند خاصی و بوسیله وسایل خاصی رخ آن را پرداخت می کنند و سطح گوشتی را به صورت مخملی در می آورند که بیشتر به عنوان آستر در داخل دیگر محصولات استفاده می گردد.

چرم اشبالت

چرمی است شبیه جیر که از ورقه ورقه کردن چرم های ضخیم گاوی به دست می آید که نسبت به جیر سطح پایینتر محسوب و طبقه بندی می گردد.

چرم نوبوک

چرمی است که مانند جیر و اشبالت دارای رخ مخملی می باشد اما با ظرافت بسیار پرداخت شده و دارای سطحی لطیف است.

چرم ورنی

چرمی است که از پوست گوساله تهیه می شود و رویه آن با لاک خاصی لعاب و پوشش داده می شود تا ظاهری براق پیدا نماید. بطور کلی، بیشتر چرم مورد نیاز بشر، از پوست حیوان هایی مانند گاو، گوسفند، بز و خوک بدست می آید. این حیوانات را بیشتر به خاطر گوشت آنها پرورش می دهند. در واقع پوست آنها، یک فراورده فرعی به حساب می آید. اما حیواناتی هم هستند که تنها به خاطر استفاده از پوستشان شکار می شوند. از پوست شتر مرغ نیز چرم بسیار سخت و مرغوب بدست می آید که از آن در تهیه کیف و کفش و چمدان استفاده می شود. بطور کلی می توان گفت که بجز حشرات، کمتر مخلوق چرنده یا خزنده ای وجود دارد که نتوان پوست آن را به چرم مرغوب تبدیل کرد.

پوست مار و مارمولک

این نوع پوست، بسیار نازک و در عین حال محکم است. وقتی که پوست پیرایی می شود، ترک نمی خورد و آبرفتگی و کشیدگی پیدا نمی کند و دوام و استحکام زیادی دارد. پوست مارمولک ها، گرانتر از پوست مارها است. از یک مارمولک می‌توان حدود ۳۰ سانتیمتر مربع پوست بدست آورد.

پوست کروکودیل ها و سوسمارها

این حیوانات، پوست زیبایی دارند و از روی نقش های بزرگ به راحتی می توانند تشخیص داده شوند. این پوست ها، به اندازه ای شهرت دارند که برای ساخت تقلبی آنها با پرس های فولادی، نقش های سوسمار را بر روی پوست گاو، نقش و ثابت می کنند. پوست سوسمار، بیشتر از پوست کروکودیل مورد استفاده قرار می گیرد و برای ساخت چمدان های درجه یک، کیف های زنانه و کفش های مرغوب درجه یک استفاده می شود.

پوست پرندگان

پوست پرندگانی که برای استفاده از پر و بالشان پرورش می یابند، تنها در صورتی به چرم تبدیل می شوند که پرنده، مرده یا کشته شود.

پوست ماهی

در میان ماهی ها، کوسه دارای مناسبترین پوست برای تولید چرم است. چرم موسوم به شاگرین از پوست این حیوان ساخته می شود.

چرم گاوی

چرمی با دوام و مقاوم است که با وجود تولید الیاف پیشرفته، همچنان در بسیاری موارد همچون دستکش ایمنی در کاربردهای شیمیایی و پوشش حرفه ای موتور سواری از بهترین انتخاب ها است .این نوع چرم دارای الیاف متراکم است به همین دلیل مقاومت بالایی دارد، سطح آن صاف و در اصطلاح بدون گرین می باشد، بر اساس مورد مصرف به صورت نرم و خشک در ضخامت های متفاوت ارائه می شود کاربرد عمومی آن در تهیه کفش و انواع کیف گاها در تهیه لباس و دستکش هم از آن استفاده می گردد.

چرم گوسفندی

چرمی زیبا، با قیمت مناسب می باشد و دوام خوبی دارد. تراکم الیاف آن به نسبت سایر چرمها کم است سطح آن مانند چرم گاوی صاف است، لطافت و سبکی آن باعث گردیده که بصورت عمده در لباس و دستکش مورد استفاده قرار گیرد. انواع کیفی آن نیز جهت تهیه کیف های زنانه تولید می شود.

چرم بزی

تراکم الیاف آن به نسبت چرم گاوی کمتر ولی از چرم گوسفندی بیشتر است و مقاومت بالایی دارد. محل خروج مو به وضوح بر روی چرم مشاهده می شود و به راحتی از سایر چرم ها قابل تشخیص است. با توجه به کاربرد آن به دو صورت نرم و خشک ارائه می شود. موارد مصرف آن در انواع کیف و کفش زنانه می باشد.

مراحل تهیه چرم

 

• خام را آب زدن: خام خشک را از دهات و نواحی اطراف به دباغی آورده و بسته به کلفتی و مقدار چربی پوست، سه تا شش روز آن را در حوض آب خیس می کنند چرم بومی که از کشتارگاه می آید به آب زده نمی شود.
• آهک زدن و عورامکاری: پس از اینکه خام خشک خوب خیس خورد و نرم شد ، همراه با خام های تازه خیس نشده ، توی گودال های آهک می گذارند، گودال آهک خمره های لعابی است که توی زمین کار گذاشته اند و آن را لـولـه کش می نامنـد. آهک زنـده را روی خـام پاشیده و خمره را پر آب می کنند. پس از چهار تا شش روز آب آهک نسوج خام را از هم باز کرده و موهای آن را نرم کرده است. خام را از خمره آهک بیرون آورده و هر کدام را روی تیر آویزان می کنند، و با کارد ویژه ای آن را عورامکاری می کنند و کارد را با سنگ عورام مرتب نیز می کنند.
• متورم کردن: پس از عورامکاری، خام را به خمره دیگری برده و روی آن را آرد جو می پاشند. وقتی به اندازه کافی خام در خمره گذاشته شد آن را پر از آب می کنند، و عمل تخمیر آغاز می گردد و سبب می شود که پوست ورم کرده، و نسبت به مواد دباغی حساس شود و گوشت های اضافی روی آن شل و آهک هایی که قبلاً روی آن پاشیده اند خنثی شود. این فرایند، که آرد جو کردن نامیده می شود، در زمستان ۲۰ روز و در تابستان ۱۵ روز طول می کشد. پس از اینکه پوست ها پخته شد آنها را از خمـره بیرون آورده و هـر کـدام را روی تیر عمودی به نام خار چوغ گذاشته و خـام را داس می کنند، یعنی گوشت های اضافی آن را می کنند، این کار را با چاقوی دو دسته ای به نام داس انجام می دهند. سپس پوست ها را با دیگر در خمره آردجو می گذارند تا باز پخته شود.
• نمک پاشیدن: وقتی پس از سـه تا چهـار روز پختـن دوم هـم کامل شد، پـوستـها را تـوی قدح می گذارند روی هرپوستی نمک می پاشند و سه تا چهار روز آنجا می ماند.
• مازوکاری: وقتی پوست برای مازوکاری واقعی آماده شد، آن را در گودال های آجری که با چوب اندود شده و به نام گودچوب شناخته می شود می گذارند روی هر پوست که درون گودال می گذارند گرد مازوی نرم و یا گرد پوست درخت اقاقیا می باشند. گردکردن و کوبیدن مازو و پـوست اقاقیـا، با دستاسی (آرچی) همانند آسیای دستی که در کوزه گران به کار می برند انجام می شود؛ و یا اینکه ممکن است که گرد آن را از بازار بخرند. در بازار آسیای مخصوصی برای نرم کردن این گونه مواد وجود دارد. پوست چهار تا پنج روز در گودال مازو می ماند. هر روز آنها را پشت و رو می کنند و لگد می زنند.
• کاشیکاری: پس از مازوکاری پوست ها را در آفتاب خشک می کنند و روی تخته ای که در زیر آن چهارپایه کرسی قرار گرفته می گذارند. قسمت گوشتی آن را با سنگ پا پرداخت می کنند.
• رنگ ریختن: برای رنگاری چرم، رنگ هایی مثل گِل ورز، جوهر گلی و صابون سفید مناسب است و آن را بر رویه پوست می ریزند.
• صیقلزنی:بار دیگر پوست را روی تخته پرداخت کاری گذاشته و صیقل ( مهره ) پرداخت را با فشار روی آن می‌کشند. در دباغی های بزرگتر کاشیکاری، رنگ ریختن و صیقلزنی هر سه را چرم ساز ( چرمگر ) انجام می دهد.

ابزار و وسایل مورد نیاز چرم دوزی

ابزارهای چرم دوزی با تنوع بالای خود به ابزارهای دوخت، ابزارهای برش، ابزارهای چسباندن، ابزارهای نگهداری و ابزارهای علامت زنی تقسیم بندی می شود.

ابزارهای دوخت

• سوزن: معمولا سوزن در اندازه های مختلفی یافت می شود. از سوزن های بزرگ زمانی استفاده می شود که چرم استفاده شده در کار ضخیم باشد.

• بشکاف: از ابزار بشکاف برای شکافتن درزها و دوخت هایی که به اشتباه زده شده اند و نیز باز کردن جا دگمه استفاده می شود.

• انگشتانه: انگشتانه ابزاری است از جنس فلز که آن را نوک انگشت گذاشته ومانع فرو رفتن سوزن به انگشت، حین خیاطی شود.

• نخ: نخ از اصلی ترین ابزارهای چرم دوزی است. نخ های چرم دوزی انواع متفاوتی دارند که به طور کلی به دو دسته نخ مومدار و بدون موم تقسیم می شوند. دوخت چرم به وسیله نخ مومدار انجام می شود.

• موم: موم برای موم دار کردن نخ های ابریشمی و نخ هایی که خاصیت مومدار بودن خود را از دست داده اند استفاده می شود. با مومدار کردن نخ از لایه لایه و ریشه ریشه شدن نخ جلوگیری کرده و در نهایت دوخت آسان تری خواهید داشت.

ابزارهای برش

• قیچی: از این قیچی برای بریدن انواع چرم گاوی، بزی، گوسفندی، اشبالت، چرم مصنوعی و نمد استفاده می‌شود. ساختار دسته های بزرگ و تیغه کوچک و تیز آن برای بریدن قطعات کوچک مناسب تر است.

• کاتر: این ابزار به منظور برش چرم و گرد کردن لبه های آن استفاده می شود.

• نخ چین: نخ چین یا نخ بُر، ابزاری سبک، کوچک و بسیار تیز است که از آن برای برش نخ های اضافه کار یا بریدن نخ از انتهای کار استفاده می شود. توجه کنید که این ابزار، برای برش پارچه، کاغذ و سایر مواد مناسب نیست و باعث کند شدن آن می شود.

ابزارهای چسباندن

• چسب: چسبندگی بالا از مهمترین ویژگی های چسب چرم دوزی است. معمولا به منظور استحکام بیشتر، از چسب های آهن که دارای چسبندگی با مقاومت بالاتری می باشد، استفاده می شود. بهترین چسب برای چرم دوزی، چسب آهن یا پاتکس یا ۸۸۸۸ است.

• چسب دو طرفه ژله ای و شیشه ای: نحوه استفاده از این ابزار به این صورت است که در هنگام استفاده، یک طرف چسب به سطح کار چسبانده شده و برای چسباندن سطح دیگر آن، رویه کاغذی آن را جدا کنید.

• قلمو چسب: از قلموی چسب زمانی استفاده می شود که چرم دوز بخواهد از چسب های کیلویی که در قوطی قرار دارد، استفاده کند. هنرمند به راحتی می تواند با استفاده از قلمو، چسب را بر روی کار خود پخش کند.

• کرپ: این ابزار مخصوص پاک کردن اثر خطوط و چسب است که به هنگام انجام پروژه بر روی چرم مانده است. این ابزار می تواند به راحتی و بدون آسیب زدن به چرم آن را پاک می کند.

ابزارهای نگهداری

• تخت کار: صفحه برش الفا ابزاری است که برای برش زدن چرم، پارچه و نمد با استفاده از کاتر دوار و کاتر معمولی مورد استفاده قرار می گیرد. این صفحه در اثر برش، دچار خش نشده و برخلاف شیشه باعث کند شدن تیغه کاتر نیز نمی شود. ضخامت صفحه برش، ۱.۵ میلی متر و در سایزهای A3، A4 و سایر اندازه ها تولید می شود. سطح این صفحه به صورت مدرج با مقیاس های سانتی متر و اینچ ساخته می شود.

• گیره: از جمله کاربردهای این ابزار می توان به نگه داری چرم پیچ بر روی میز کار بعد از چسب زدن اشاره کرد. این ابزار در این حالت، نقش پرس را ایفا می کند. همچنین می توان چند لایه چرم را توسط گیره روی هم فیکس کرده و تمامی لایه ها را به یک باره سوراخ کرد.

• گیره پا اسبی مخصوص دوخت دو سوزنه: گیره یا اسبی یکی از ابزار های حرفه ای در چرم دوزی است. گیره به دقت و تمیزی دوخت کار کمک بسیار می کند و باعث می شود، دست چرم دوز در هنگام سوراخ کردن، دچار آسیب نشود. در لبه این ابزار، یک تکه چرم، چسبانده می شود تا گیرائی کار را بهتر کند.

ابزارهای علامت زنی

• مشته: ابزار مشته برای کوبیدن بر روی سمبه و سوراخ کردن چرم استفاده می شود. کار کردن با این ابزار به خاطر وزن کمی که دارد، نسبت به چکش راحت تر است. معمولا جنس این ابزار از چدن است.

• چکش: این وسیله کاربردی مشابه مشته دارد. البته به منظور حکاکی روی چرم و یا چرم دوزی کفش، کار با چکش راحت تر است.

• سنبه: سنبه یکی از کاربردی ترین ابزارهای چرم دوزی است. سنبه وسیله ایست به شکل مداد که جنس آن از فولاد است و برای سوراخ کردن چرم از آن استفاده می شود. سنبه ها دارای سطح مقطع های مختلفی هستند، اما سطح مقطع دایره، بیشترین کاربرد را به خود اختصاص می دهد. سنبه ها را با توجه به اندازه قطر سطح مقطع، شماره بندی می کنند و این شماره بر حسب میلی متر است. برای سوراخ کردن چرم. معمولا از سنبه شماره ۱، برای دوخت با نخ از سنبه شماره نیم و برای دوخت با تریشه و زدن دکمه یا پرچ از سنبه شماره ۲/۵ استفاده می شود. این ابزار با توجه به کاربردهای متفاوتی که دارد در انواع، سایز ها و اشکال مختلفی تولید می‌شود.

چرم باید از برخورد با هر شیء تیز محافظت شود چون در صورتی که روی آن خراشی بیفتد، دیگر قابل بازگشت نخواهد بود. لکه ناشی از خودکار هیچ گاه از روی چرم پاک نخواهد شد و روی آن اثر ماندگار دارد، عطر، اسپری و ادکلن را نباید مستقیم روی البسه چرمی، جیر و نبوک زد. به هیچ وجه نباید البسه چرم را در ماشین لباسشویی شست، چون پودر لباسشویی و آب می توانند کاملا چرم را خراب کنند.

آموزش چرم دوزی از صفر تا صد(ادامه مطلب)

مراکز تولید چرم دوزی

حال حاضر در سنندج و در سقز چند كارگاه سراجی به تهیه فرآورده های چرمی نظیر انواع کیف، ادوات مربوط به شکار، زین اسب و… می پردازند.

سخن آخر

در این مقاله فهمیدیم که، چرم، ماده ای طبیعی، بادوام و منعطف است که از دباغی پوست خام جانوران، به ویژه گاو به دست می آید. فرایند دباغی، پوست فسادپذیر را به یک مادهٔ طبیعی پایدار، دایمی و انعطاف پذیر برای کاربردهای گوناگون تبدیل می کند. چرم در تلفیق با چوب، پایهٔ فناوری باستانیان را شکل می داده است. و راجب انواع چرم، روش نگهداری چرم و هر چیزی که لازم بود یک فرد در باره چرم دوزی بداند صحبت کردیم. اممیدوارم که مفید واقع شده باشد.