نقاشی خط

نقاشیخط شیوه ای است در نقاشی مدرن و خوشنویسی معاصر ایرانی که به تدریج در دهه سی و چهل خورشیدی توسط برخی از خوشنویسان و نقاشان ایرانی شکل گرفت و تاکنون به حیات خود در عرصه هنر معاصر ادامه داده و در بسیاری از کشورهای منطقه نیز پیروانی یافته است و گروهی نقاشی خط را تلفیقی از خوشنویسی و خط با نقاشی و گرافیک می دانند. از این رو به این شیوه گاهی خطاشی و خط نقاشی هم می گویند.

نقاشی خط چیست؟

نقاشی خط یا کالی گرافی(calligraphy) در واقع تلفیقی از هنر نقاشی و خطاطی ( یا خوشنویسی ) است که در دوران معاصر علاقه مندان زیادی دارد. البته گاهی به این هنر اسامی دیگری مانند خطاشی یا خط نقاشی نیز اختصاص می دهند.

هنر نقاشیخط در سال های اخیر در ایران ظهور کرده است و عده ای خط را تلفیقی از خوشنویسی و خط با نقاشی و گرافیک می دانند اما عده ای دیگر نقاشی خط را نوعی خوشنویسی می دانند که در آن از تکنیک های نقاشی و گرافیکی استفاده می شود. نقاشی خط یا کالیگرافی به معنای ساده ترکیبی از خطاطی و نقاشی می باشد و شیوه ای است از نقاشی مدرن و خوشنویسی سنتی که مخاطب را با تلفیقی از هنر مدرن و سنتی در دنیای امروز آشنا می کند و هنرمند را در عرصه وسیعی از نوگرایی قرار می دهد تا بتواند با تکنیک های خلاقانه ایی که در این مسیر تجربه می کند به نوآوری و شکل گیری این شیوه بپردازد و حتی این شیوه را با رعایت فرم و مفهوم عینی تا سبک های انتزاعی سوق دهد. باعث می شود به عمق عمیقی از مفاهیم و ارتباطات انسانی وارد شویم.

در حقیقت نقاشیخط متشکل شده است از همه تکنیک های نهفته در نقاشی و سبک آن مانند نگارگری، تذهیب، اکسپرسیونیسم، مدرنیسم و ابستراکت و … . در واقع این مکتب ها و سبک ها جزء کوچکی از یک تابلو نقاشی خط را در بر می گیرد و پس از آن تجربیاتی که در چند دهه در زندگی یک هنرمند بوده است، اصل و ریشه نقاشی خط را نمایان می کند.

چنانکه در یک تابلو نقاشی فقط یک شکل را مشاهده خواهیم کرد و گفتاری که در توهمات آن هنرمند نسبت به ان تابلوی نقاشی بیان می شود ولی در نقاشی خط، کلمات و موضوع شعر یا سخن مهم و عمیق است که آن تابلو را به تصویر خواهد کشید که معمولا استفاده از سبک های مدرن و انتزاعی کیفت آن را در تابلو های نقاشی خط پایمال می کند و در این صورت حتی نیاز به آموزش و زندگی گذشته یک هنرمند در حوزه خوشنویسی نخواهد بود.

با توجه به اهمیت هنر خوشنویسی به شما پیشنهاد می‌کنیم مقاله انواع خطوط خوشنویسی را مطالعه کنید.

هنر نقاشی خط

نقاشیخط در گذشته های دور بوسیله استفاده از نگارگری ها و گل و مرغ در بطن نوشتار پدیدار شد. به این ترتیب اوج هنر نقاشی خط ایران در تاریخ بسیار روشن است و هنر دورهٔ صفوی (۱۱۰۱ ۸۸۰ خورشیدی) از دوران درخشان هنر ایران است و بعد از آن دوره قاجار که آثار نقاشی خط بیشماری را از این دوره های تاریخی می توان یافت.

تزئین در خط سابقه ای طولانی دارد و انواع خطوط برای تزیین بناها، ظروف، سفالینه ها و به کار رفته که معروف ترین آن خط کوفی تزیینی و بنایی است و می توان شروع نقاشی خط را در تزئین خوشنویسی یافت و تصویر مشخصی بواسطه اصول خوشنویسی و قرینه نویسی های موجود در خوشنویسی باعث خلق آثاری مانند نقاشی خط می شد و گاهی تجربیاتی در چندهه گذشته یک هنرمند مانند نگارگری،تذهیب، گل و مرغ و نقاشی با خط تلفیق می شد.

خطوط تزئینی انواع متنوعی دارد که مهم ترین آن، خطوط مُشکّل، طغرا، معما، مثنی، گلزار، ناخنی، خط ثلث، نستعلیق و … است که این سبک خطوط به هیچ وجه در تفنن و تفریح نمی توان رسم کرد و تجربه هنرمند در اجرای آن نقشی بسیار بزرگ و حیاتی داشته و دارد.

اما تاریخ شکل گیری نقاشی خط به شکلی که امروزه موجود است به دهه های 30 و 40 شمسی برمی گردد. هنرمندان در آن دوره از ترکیب نقاشی و خوشنویسی برای مزین کردن دیوار سقاخانه ها استفاده می کردند و تا این دوران طرفداران بسیار زیادی داشته است. در واقع نقاشی خط بعد از ظهور مکتب سقاخانه در آغاز دهۀ 1340 و کابرد خط در نقاشی شروع شد. مکتب سقاخانه با معیارهای شاخص و مشترکی که هنرمندان گروه در نظر داشتند، کمتر از دو دهه به طول نینجامید و اعضای آن با تکیه بر همان تجربه ها به شیوه هایی متفاوت و شخصی پرداختند.

اما تلاش سقاخانه ای ها تاثیر ماندگاری بر نقاشی نوگرای معاصر ایران گذارد و موجب شکل گیری جریان های هنری دیگری از جمله مکتب نقاشی خط گردید. بنابراین نقاشی خط به عنوان یک مکتب هنری از بطن مکتب سقاخانه زاده شد. امروزه این مکتب با داشتن بار و غنای تاریخی، فرهنگی، هنری و هویت ملی، اهمیت دو چندانی در عرصۀ هنرهای تجسمی دورۀ معاصر ایران پیدا کرده و حتی آرام آرام جایگاهی جهانی نیز برای خود کسب کرده است.

چنان چه موفقیت هنرمندان این مکتب در جلب و جذب مخاطبان خود، در رقابت های بین المللی و بینال های معتبر جهانی و حتی عرضه و فروش آثار در بازارهای هنری دنیا با مبالغی بسیار بالا و بی سابقه شاهدی بر این مدعاست. هر ساله نمایشگاه های نقاشی خط زیادی در سراسر کشور دایر می شود و این هنر به عنوان یکی از هنرهای باستانی ما بسیار مورد توجه توریست های خارجی می باشد.

انواع نقاشی خط

دسته اول: آثار نقاشی خط که به دست نقاشان پدید آمده و در آن ها حروف و کلمات جایگزین اشکال و پیکره ها شده اند، پدید آورندگان این آثار نقاشی خط ها نقاشان می باشند.

دسته دوم: آثار نقاشی خط که به دست خوشنویسان پدید آمده و در اجرای این نقاشی خط ها از تکنیک های نقاشی و طراحی یا گرافیک استفاده شده است.

دسته سوم: آثار نقاشی خط که به دست خوشنویسان خلق شده و در اجرای آن فقط از تکنیک خوشنویسی یعنی قلم و مرکب استفاده شده است. برای مثال می توان از سیاه مشق های میرزا غلام رضا اصفهانی و میر حسین و برخی از آثار خوشنویسان معاصر نام برد.

به طور کلی نقاشی خط دارای انواع مختلف زیر است:

• نقاشی خط روی بوم
• نقاشی خط مدرن
• نقاشی خط ساده
• نقاشی خط روی مقوا
• نقاشی خط نستعلیق
• نقاشی خط برجسته

آموزش نقاشی خط

در دوره های آموزشی نقاشی خط هنرجو ابتدا باید با انواع خط آشنا شود و سپس مبحث رنگ شناسی را به طور کامل فرا گیرد و بعد از آن کار خود را با ورق طلا، نقره و مس شروع نماید و از آنان به عنوان سطوح کار خود استفاده و بر روی آنان شروع به نگارش کند و اما یکی از مهمترین مسائل در آموزش نقاشی خط برای هر فرد داشتن خلاقیت و ذوق هنری است که بدان وسیله قادر به بداعه نگاری بر روی بوم و یا سطوح دیگر باشد.

مواد و ابزار مورد استفاده در هنر نقاشی خط

در اجرای یک اثر به شیوه نقاشیخط تقریبا از تمام مواد و ابزاری که در نقاشی، خوشنویسی، طراحی و مجسمه‌سازی موجود است، استفاده می شود و می توان از آنها بهره گرفت. لکن ممکن است نوع کاربری آن ها و اثری که نهایتا از آن حاصل می شود متفاوت باشد.

در این فصل به معرفی انواع و اقسام ابزار و رنگهای معمول دوره های گذشته و معاصر می پردازیم و کاربرد هر یک را به صورت مختصر اشاره می کنیم. در کنار این وسایل عمومی به رنگ و ابزار و مواد غیر مألوف هم اشاره می شود.

مرکب: ماده ای است مرکب از دوده، صمغ، زاج، مازو که نوع خشک آن را با آب محلول می کنند سپس نوک قلم را به آن آغشته کرده بر روی کاغذ می نویسند و به آن مداد ، سیاهی ، زغالاب ، زگالاب نیز می گویند.

علاوه بر آن که مرکب در خوشنویسی استفاده می شود در دوره های گذشته و علی الخصوص قاجار از مرکب برای خطوط تزئینی استفاده فراوان شده است. ملک محمد قزوینی، حسن زرین قلم، محمد علی خیارجی از مرکب آثار بسیار زیبایی آفریده اند.

از هنرمندان معاصر محمد مهدی یعقوبیان که در زمینه خوشنویسی و نقاشی خط فعالیت می کند خطوط تزئینی به وسیله مرکب آفریده است. در آثار مرکبی او شیوه مورد استفاده گلزار است، اما به جای آنکه در میان خط جلی نقوش تزئینی استفاده شود از خط برای پر کردن فضای خط جلی استفاده شده است.

مرکب الوان: به مرکبی گویند که بجز رنگ های متدوال مانند: مشکی و قهوه ای و نیز زر و سیم باشد. نوشتن با مرکب الوان بر کاغذهای الوان از زمان های کهن رایج بوده است. از مرکب های الوان بر خلق آثاری به شیوه رنگه نویسی استفاده می شود. از هنرمندانی که از رنگه نویسی استفاده فراوانی در آثارشان می کنند می توان اسرافیل شیرچی، مهدی فلاح، پیمان پیروی و جلیل رسولی را نام برد.

ورق طلا، نقره و مس، کاغذ های ابر و باد، مقوا و بوم به عنوان سطوح مورد نیاز برای نگارش نقاشی خط ب روی آنها.

اگر با خواندن این مقاله به این هنر علاقه‌مند شدید به شما پیشنهاد می‌دهیم آموزش نقاشی خط را دنبال کنید.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

دیپیا اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر

باتوجه به ترکیب هنر نقاشی و خطاطی و اهمیت این هنر در این مقاله تصمیم گرفتیم شما را با نقاشی خط و آموزش آن آشنا کنیم. ممنون از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید.