تذهیب

طراحی، رنگ آمیزی، طلا اندازی، پرداخت و قلم گیری ظریف انواع طرح ها با نقوش گیاهی و هندسی برای تزئین کناره ها و سطوح مختلف را تذهیب می گویند. در این مقاله قصد داریم شما را با هنر تذهیب آشنا کنیم. پس تا پایان این مقاله همراه ما باشید.

تذهیب چیست؟

تَذهیب یا زراندود یا طلاکاری را می توان مجموعه ای از نقش های بدیع و زیبا دانست که نقاشان و مذهبان برای هرچه زیباتر کردن کتاب های مذهبی، قرآن، فرهنگی، تاریخی، دیوان اشعار، جُنگ های هنری و قطعه های زیبای خط به کار می‌برند. در واقع تذهیب را طلا کاری معنا نموده اند، نقوشی با شرایط و طراحی های خاص خود، که از طلا برای تزیین آن استفاده می نمایند.

هنر قلم زنی نیز یکی از هنرهای اصیل ایرانی است و اگر شما به این هنر علاقه دارید می‌توانید مقاله مربوط به آن را بخوانید.

تذهیب از واژه ی عربی (ذَهَب)به معنای طلا مشتق شده و عبارت است از طرح، ترسیم و تنظیم ظریف و چشم نواز نقوش و نگاره های گیاهی و هندسی در هم تنیده و پیچان یا جدا از یکدیگرکه با چرخش های تند و کُند و گردش های موزون و مرتب و خطوط سیال و روان نقش شده باشند. دلیل اطلاق واژه ی تذهیب این بوده که در آغاز شکل گیری این هنر از همان قرون اولیه ی اسلامی، رنگ غالب و عمده در رنگ آمیزی این گونه نقش ها، طلایی و دیگر رنگ هایی چون لاجورد و بعدها نیز آبی و شنجرف و سبز و فیروزه ای نیز در کنار رنگ طلایی جا گرفته اند.

در فرهنگ های فارسی تعریف دقیقی از تذهیب وجود ندارد؛ تعریفی که ما را به اصل و منشأ این هنر رهنمون باشد. در برخی از کتاب های قدیمی و اغلب تذکره ها فقط نامی از نقاشان و مذهبان آمده است که این برای دریافت معنای تذهیب کافی نیست تذهیب، همچون نقاشی، دارای مکتب ها و دوره های خاصی است؛ چنان که می توان از مکاتب سلجوقی، بخارا، تیموری، صفوی و قاجار و شعب مختلف هر مکتب سخن گفت.

برای مثال، در مکتب تیموری، شعبه های شیراز، تبریز، خراسان و را می توان تمیز داد و در واقع، تفاوت در رنگ ها، روش قرار گرفتن نقش ها در یک صفحه تذهیب و تنظیم نقش ها در مکتب های مختلف، عامل این تفاوت است. برای نمونه، تذهیب در مکتب بخارا به آسانی از تذهیب در دیگر مکتب ها تشخیص داده می شود. چون، در مکتب بخارا از رنگ های زنگار، شنگرف، سرنج و سیاه استفاده می شده است، در صورتی که در مکتب های دیگر، رنگ ها به این ترتیب کاربرد نداشته است.

می توان گفت تذهیب های دوره های مختلف، بیان کننده حالات و روحیات آن دوره ها هستند: تذهیب سده چهارم ه: ساده و بی پیرایه، سده های پنجم و ششم ه: متین و منسجم، سده هشتم : پرشکوه و نیرومند و سده های نهم و دهم ه: ظریف و تجملی هستند.

بررسی آثار تذهیب شده دردوره های گذشته، بر تأثیر فراوان هنر تذهیب ایران در دیگر کشورها هند، ترکیه عثمانی و کشورهای عربی- حکایت دارد. هنرمندانی که در اوایل دورهٔ صفوی از ایران به هند مهاجرت کردند، بنیان گذار مکتب نقاشی ایران و هند شدند و آثاری بزرگ از خود بر جا گذاردند. آثار به جا مانده از مکتب مغولی هند که در نوع خود بی مانند است، بر این واقعیت حکایت دارد که این مکتب تداوم مکتب نقاشی ایران و هند است.

در ترکیه عثمانی، هنرمندان مذهّب زیاد جلوه نکردند و اگر این هنر در آن سرزمین رشدی کرد، به خاطر هنرمندان ایرانی بود که با مهاجرت به ترکیه عثمانی، بنیان گذار مکتب هنری در آن دیار شدند. در کشورهای عربی نیز، به سبب بازگشت هنرمندان ایرانی از آن کشورها، هنر تذهیب اوجی نیافت. در واقع، هنر تذهیب ایران در دنیا یگانه است. در اروپا، به نوعی از آذین و آرایش، تذهیب می گویند و تذهیب ایرانی را با آن مقایسه می کنند؛ اما تذهیب اروپایی با تذهیب به شیوه ایرانی، به طور کلی، فرق دارد. آذین های تذهیب اروپایی از ساقهٔ درختی مانند مو و برگ های رنگین تشکیل شده است و در کنار آنها، گاهی پرندگان، حیوانها، صورت های گوناگون انسان و چشم اندازهای طبیعی را می توان دید.

آغاز این هنر به دوره ساسانیان تعلق داردکه این آثار به صورت گچبری روی دیوارها و نقوش روی سفال دیده می شود. بعد از حضور اسلام در ایران از این هنر برای تزیین نسخ قرآنی استفاده شد و از دوران سلجوقی در تزیین بناها- ظروف- ابزار و سایر ادوات، هنر تذهیب به کار گرفته شده است. در دوره تیموری، هنر تذهیب به اوج خود رسید و آثاری خلق شد که هم اکنون زینت بخش موزه های ایران و جهان است.

پیشینه و تاریخچه تذهیب

پیشینه آذین و تذهیب در هنر کتاب آرایی ایران، به دوره ساسانی می رسد. بعد از نفوذ اسلام در ایران، هنر تذهیب در اختیار حکومت های اسلامی و عرب قرار گرفت و هنر اسلامی نام یافت. اگر چه زمانی این هنر از بالندگی فرو ماند، اما مجدداً پویایی خود را به دست آورد. چنان که در دورهٔ سلجوقی مذهبان، آرایش قرآنها، ابراز و ادوات، ظرفها، بافته ها و بناها را پیشهٔ خود ساختند و چندی بعد، در دوره تیموری این هنر به اوج خود رسید و زیباترین آثار تذهیب شده به وجود آمد.

هنرمندان نقاش، صحافان و صنعتگران، به خواست سلاطین از سراسر ایران فراخوانده شدند و درکتابخانه های پایتخت به کار گمارده شدند. بدین ترتیب، آثار ارزشمند و با شکوهی پدید آمد. در دورهٔ صفوی، نقاشی، تذهیب و خط درخدمت هنر کتاب آرایی قرار گرفت و آثاری به وجود آمد که زینت بخش موزه های ایران و جهان است. اما، رنج هنرمندان بی ارج ماند و ارزش آنان در زمان زندگیشان شناخته نشد و هنر نقاشی به ویژه تذهیب، پس از دوره صفوی از رونق افتاد. اگر چه هجوم فرهنگ غرب به ایران، حرکت پیشرو این هنر را کند ساخت، ولی با زحمت هنرمندان متعهد و دوستداران هنر این مرز و بوم، شعلهٔ هنر تذهیب همچنان فروزان است.

 

تذهیب در قرآن کریم ابتدا به منظور تعیین سر سوره ها و تقطیع آیات و جزء ها به کار گرفته شد و دارای طرح ها و نقوش ساده ی هندسی بود. همچنین در صفحات آغازین و پایانی قرآن ها نیز مورد استفاده قرار می گرفت. سر سوره ها اغلب دارای نقوش تزئینی ساده و شامل یک ترنج در حواشی سر سوره ها بود و عناوین عدد آیات را با قلم زرین و اعراب و اعجام را با رنگ های شگرف از عنوان مشخص می ساختند. در دوره های دیالمه، صفاریان و سامانیان تذهیب در کنار سایر صنایع مستظرفه پیشرفت قابل ملاحظه ای کرد اما زیباترین تذهیب ها بین قرون ۴ تا ۶ هجری قمری و در دوره ی سلجوقیان انجام شده اند. در عصر صفوی، اصفهان مرکز هنر تذهیب کاری و خوشنویسی شد و در این مرکز با استفاده از رنگ های طلایی، زرد و سفید در زمینه ی تذهیب تغییرات زیبایی در این هنر پدید آوردند. در اواخر دوره صفویه و در دوره های زندیه، افشاریه و قاجار رشد این هنر به کندی گرایید ولی قطع نشد.

طرح‌های مورد استفاده در تذهیب

شاید بتوان تاریخ آرایش و تذهیب قرآن را هم زمان با نوشتن آن دانست به این معنی که نخست به منظور تعیین سر سوره ها، آیه ها، جزوه ها و سجده ها آن را به نوعی تزئین می کردند. رفته رفته علاقه مفرط مسلمانان به قرآن و همچنین عشق به تجمل، هنرمندان را بر آن داشت تا در تذهیب آن دقت بیشتری به کار برند و در نتیجه این آثار از سادگی بیرون آمد و جنبه تزئینی به خود گرفت به خصوص قرآن هایی که در برای امرا و بزرگان نوشته می شد. این امر خود یکی از علل توجه هنرمندان به تزیین بیشتر و موجب تکامل فن تذهیب شد.

به گزارش میراث خبر مهدی مکی نژاد، عضو گروه  هنرهای سنتی فرهنگستان هنر دربارهٔ منشأ هنر تذهیب می گوید: دقیقاً نمی توانیم بگوییم منشأ این هنر ایران است اما آنچه مسلم است این است که این هنر از دوران ساسانیان به صورت گچبری های دیوار و حتی پیش از آن به صورت نقوش روی سفالینه وجود داشته است.

که بعد از اسلام این نقوش و حجاری ها وارد کتاب ها می شود و بیشتر خودش را نشان می دهد. از طرز تذهیب و آرایش قرآن هائی که قبل از قرن سوم هجری تدوین شده اطلاع چندانی در دست نیست. اصولاً دربارهٔ هنر نقاشی و مذهب کاری در قرون اولیه اسلام اطلاع زیادی در دست نیست. قرآن ها نفیس غالباً به دستور پادشاهان و سرداران وقت تهیه می شد و هنرمندان سعی می کردند آن را که به طرز بسیار عالی آرایش کنند.

قدیمی ترین قرآن های باقی مانده از قرون اولیه اسلام همگی به خط کوفی است، نقش و تزئین آن ها تقریباً یکنواخت بوده فقط در صفحه اول و گاهی دو صفحه آخر با نقوش هندسی آرایش می شدند. سر سوره ها نیز غالباً دارای نقوش تزئینی بوده و عموماً در سمت راست آن ها یک یا چند گل درشت و ترنج طرح می زدند. شروع سوره و اسم آن را هم به قلم زر می نوشته اند و نقطه های حروف را با رنگ قرمز و سبز یا زعفران و آب طلا مشخص می کردند. محل حزب و سایر علامات هم به همین شیوه مزین می شد. چون ایرانی های مانوی مذهب، کتاب دینی خود ارژنگ را که به وسیله مانی منقوش و مزین مزین دیده بودند بعد از ایمان آوردن به اسلام به تزئین قرآن رو آوردند.

اما احتمالاً به دلیل اینکه اسلام شکل و تصویر را نهی کرده و مکروه دانسته هنرمندان برای ارضاء حس هنری خود به تزئین و تذهیب رو آوردند. صفحات بدست آمده از کاوش های علمی تورفانی نشان می دهد که نقاشان و خطاطان آن زمان توانسته اند به نحو زیبائی خطوط را با نقوش ترکیب کنند. این سبک در دورا ن اسلامی متداول و معمول شد.

مکی نژاد دربارهٔ این هنر در دوران اسلامی می گوید: مهم نیست که مبدأ این هنر ایران بوده است یا نه اما مسلم است که این هنر در ایران تکامل پیدا می کند و نظم هندسی خاصی به خود گرفته است. تنها در ایران است که تذهیب به این شکل، با این نظم و با این هندسه دیده شده است.

کارهای مشابهی که عرب ها یا چینیان انجام داده اند در مقابل آثار ایرانی بسیار ضعیف جلوه می کند. پراکندگی رنگ ها و نقوش هندسی اقوام دیگر هنوز هم به پختگی کامل نرسیده است. تذهیب ایرانی واقعاً بی نظیر است. در قرون اولیه دوران اسلامی به همان اندازه که به خوشنویسی توجه می شد فن آرایش و تذهیب نیز مورد علاقه بزرگان و امیران بود تا جایی که در نقاط مختلف ایران به خصوص خراسان، مراکزی جهت تعلیم و پرورش علاقه مندان در این فن به وجود آمد و رفته رفته فن تذهیب راه کمال را طی کرد.

درقرون اولیه دوران اسلامی، خود خطاطان کار تذهیب را به عهده داشته اند ولی به تدریج تقسیم کار بین هنرمندان متداول و مرسوم شد. به احتمال قوی اول خطاط و خوشنویس کار خود را انجام می داد، یعنی نسخه کتاب یا قرآن را می نوشته و در ضمن کتابت آن مقداری فضا برای کشیدن صور یا مذهّب کاری در صفحات خالی می گذاشتند، طوری که بعضی از این کتاب ها که هم اکنون در دست است نشان می دهد که قسمتی از کار تذهیب ناتمام مانده است.

از قرن ششم به بعد تزئین و تذهیب قرآن ها با روشی که در دوره های قبل به کار برده می شد فاصله گرفت. تزئینات از سادگی خارج شد و نقوش هندسی جای خود را به طرح های شاخ و برگ دار داده اند این گلبرگ های به هم پیچیده انسان را به یاد نقوش سلجوقی که بر روی مساجد این دوره در اصفهان و قزوین و اردستان بنا شده اند می اندازد.

از روزگار سلجوقی شماری قرآن های مذهّب باقی مانده که شاید یکی از بهترین و نفیس ترین انواع آن قرآنی است با تفسیر مجلد که در سال ۵۸۴ فراهم شد است. این قرآن برای مطالعه امیر غیاث الدین ابوالفتح محمد بن سام تهیه و کاتب آن محمد بن عیسی بن علی نیشابوری است ولی متأسفانه از نام مذهب آن ذکری به میان نیامده و احتمال فراهم آوردن آن در خراسان از توسط امیر غوریان وجود دارد که قرآن به نام او مصور است.

در اواخر قرن هفتم و اوائل سده هشتم هجری شهر تبریز یکی از مراکز مهم برای تشویق و پرورش هنر مندان به شمار می رفت و این امر موجبات توسعه و تکامل فن نقاشی و تذهیب را فراهم ساخت، به خصوص در اوائل قرن هشتم به همت و سعی خواجه رشید الدین که بانی ربع رشیدی در نزدیکی شهر تبریز است توجه بیشتری برای کتابت قرآن و کتاب و آرایش و تذهیب آن ها شد و در نتیجه مکتب جدیدی که به مکتب تبریز معروف است، به وجود آمد که درهنر نقاشی و فن تذهیب دوره های بعد تأثیر زیادی داشته است.

از تغییراتی که در طرز تذهیب و آرایش قرآن و کتاب در این دوره به وجود آمد، استفاده از اشکال هشت گوش و ستاره دوازده پر به صورت مرکب یا مجزا از هم بر سر لوح ها و نیز ستاره های آبی رنگ و گل های پرپر کوچک برای تزئین است. سر سوره ها نسبتاً پهن و با خط کوفی روی زمینه لاجوردی با شاخ و برگ درشت نقش شده است. در حواشی قرآن نیز گاهی نقش تزئینی از طرح های اسلیمی دیده می شود که از حیث رنگ آمیزی بسیار جالب است. علاوه بر رنگ طلا از الوان دیگر چون آبی، قرمز، سبز و پرتقالی نیز استفاده می شده، روی هم رفته در این دوره صنعت تذهیب به اوج کمال و ترقی خود رسیده است.

دوره تیموری از دوره های بسیار مهم و پررونق و اعلای هنر مذهّب کاری است. سلاطین تیموری همه مشوق هنر کتاب نویسی بوده اند که بزرگ ترین و مهم ترین آن ها بای سنقرمیرزا پسر شاهرخ بوده است. این شاهزاده علاوه بر اینکه خود بشخصه مردی هنرمند و بهره مند از فنون کتابت و خط و تذهیب و نقاشی بود، جمع کثیری از هنرمندان که از سراسر امپراتوری تیموری گرد آورده اند که در دربار و دارالعلم و کتابخانه ای که در هرات بنیاد نهاده بود می زیستند. در این شهر کاغذ ساز، خطاط، تذهیب کار، صحاف، رنگ ساب، نقاش و امثال این قبیل هنرمندان از اهمیت بالایی برخوردار بودند. کتب این شهر از نفیس ترین و زیباترین کتاب هائی است که تاکنون تهیه شده.

در این زمان هنرمندان توجه زیادی به ترسیم اشکال، نباتات، گل ها، مناظر طبیعی و گاهی اشکال پرندگان کرده اند. قرآن های این دوره مخصوصاً آن ها که برای شاهرخ و بایسنقر میرزا فراهم شده در زمره زیباترین تذهیب کاری هاست. طلا و لاجورد یکی از عوامل اصلی کار آن ها بوده و در همه حال برای آرایش و تذهیب کتاب و قرآن از آن ها استفاده می شده است. صنعت تذهیب که در دوره تیموری راه کمال پیمود در زمان صفویه نیز ادامه پیدا کرد.

در این زمان زمینه ها معمولاً آبی رنگ است و تقسیم ها کوچکتر و به رنگ طلایی و سیاه دیده می شود. طرح های تزئینی نیز به رنگ سفید، زرد، سرخ، آبی و سبز است. تذهیب کاری و نقاشی با طلا در دوره صفویه ترقی کرد. بسیاری از نسخ باقی مانده از این زمان حاشیه بزرگی دارد که مناظر طبیعی، اشکال انسان و حیوان بر آن نقاشی شده و رنگ طلایی، سبز و زرد در آن ها به کار رفته است.

اما امروز تذهیب چه وضعیتی دارد؟ مهدی مکی نژاد، عضو گروه هنرهای سنتی فرهنگستان هنر دربارهٔ هنر تذهیب در دوران معاصر به میراث خبر گفت: در دوران معاصر ما با دو نوع تذهیب روبرو می شویم، اول تذهیب هایی که هنرمندان آن پایبند به اصول سنتی این هنر هستند.

آثار این گروه از نظر فرم و شکل متنوع تر از گذشته شده است اما آن ساختارشکنی(Deconstruct) صورت نگرفته است. در واقع موتیف ها، المان ها، نقوش پرندگان، گل ها و گیاهان همان هاست اما طرح ها و تا حد زیادی رنگ ها عوض شده اند. اما در دسته دوم نگاه متفاوتی وجود دارد که می تواند نوید بخش تحولاتی در آینده باشد.

مکی نژاد معتقد است: اتفاقی که در نگارگری(miniature) ایرانی افتاد حالا دارد در تذهیب می افتد. استادانی چون فرشچیان نگاه سنتی به نگارگری دارند اما نگارگرانی مثل اردشیرمجردتاکستانی و مجید مهرگان نگاه متفاوتی دارند و بیان قلم آن ها ضمن حفظ اصالت و به مضامین اسطوره ای جدید و امروزی نگاه می کنند. شاید این حرکت ها هنوز به صورت انفرادی باشد اما امیدواریم میان هنر جویان این رشته جایگاه این هنر محکم شود و سبک تازه ای در آن ابداع شود.

عناصر اصلی در تذهیب

تذهیب از جمله نقاشی های تزئینی است که از قرن ها پیش در ایران، به ویژه از دوران پارت ها و ساسانیان، و برخی از نقاط جهان، به ویژه در کتاب های مقدس و خصوصا در حواشی متون، به کار می رفته است. عناصر تصویری و اصلی تذهیب عبارت اند از: اسلیمی و ختایی. عناصر دیگری نیز این دو را تکمیل می کنند که ابرک، گره، فصّالی، ترنج، شمسه، شرفه، واگیره و لچکی نام دارند.

١. اسلیمی: شکل انتزاعی شده بزرگ است که بر اساس ضرورت ترکیبی در یک اثر با حالتی انعطافی به فرم های مختلف و متنوع همچون اسلیمی گل دار و دهن اژدر اجرا می شود.

۲. ختایی: مجموعه ای از فرم های گل و برگ و ساقه های آنهاست که به صورت ساده شده و انتزاعی فضای میان اسلیمی ها را ترکیب می کند.

۳. ابر (ابرک): حرکت اسلیمی ماری است که به صورت ابر اجرا می شود.

۴. گره: مجموعه طرح هایی از عناصر تذهیب است که به صورت زنجیره های متصل به هم می باشد. در واقع گره، محل اتصال دو یا چند فرم به یکدیگر است که درهم تنیده شده باشند.

۵. فصّالی: نوعی ترنج، اتصال و بست تصویری است که وقتی اسلیمی ها و ختایی ها از داخل یا روی یکدیگر می گذرند در آن ناحیه اجرا می شود.

۶. ترنج: شکل ترکیب یافته از عناصر تذهیت و محاط است که معمولا در ابتدای کتاب های خطی اجرا می شود و اغلب داخل آن را ختایی و اطراف آن را اسلیمی ها می پوشاندند. گاهی اوقات فرم کوچک دیگری در بالای ترنج اصلی قرار می گیرد که به آن سر ترنج می گویند. وقتی یک چهارم ترنج را در گوشه ی کادر اجرا شود، لچک ترنج نامیده می شود.

۷. شمسه: همان ترنج است که به صورت دایره یا چند ضلعی اجرا می شود و در واقع شکلی نمادین، انتزاعی و تزئینی از خورشید است.

۸. شرفه: فرم های ظریف است که مانند شعاع نور از محیط شمسه به بیرون کشیده می شود.

۹. واگیره: بخشی از دایره ی شمسه است که در واقع با تکرار آن شمسه شکل می گیرد.

۱۰. لچکی: شکلی است که در گوشه ی صفحه به صورت یک مثلث طراحی می شود.

زیر ساخت ترکیب بندی تذهیب، عمدتا حرکت های متنوع و منظمی همچون حلزونی و دایره ای است که ریشه در نوعی ریاضیات دقیق دارد و هنرمند عناصر گوناگون ذکر شده را بر روی این زمینه ی ریاضی گونه استوار می سازد. مهم ترین روش های به کار رفته در تذهیب عبارت اند از: مرصع کاری و سنجاق نشان . مرصع کاری یعنی جواهر نشان کردن تذهیب و نقاشی و در روش سنجاق نشان، سوزن های بسیار ظریف حفره های مختلف منظمی در بخش های طلاکاری شده ی اثر ایجاد می کنند که به نوعی بافت بصری منجر می شود.

ابزار و وسایل کار تذهیب

ابزار کار تذهیب کار شامل قلم مو، خطکش، ترلینگ، گونیا و مهره می باشد. رنگ های مورد استفاده در تذهیب شامل لاجورد، شنگرف، جیوه، گوگرد حرارت داده شده، زنگار (رنگ مس)، سفید آب قلع، صمغ عربی، آب طلا، زرنیخ (سبز و مشکی) برنج (نارنجی) می باشد. اگر در تذهیب به غیر از رنگ های نام برده شده از رنگ های زعفرانی و رنگ سبز سیلو و غیره نیز استفاده شده باشد و نقش و نگارها حالت رنگارنگ و برجسته داشته باشند، به آن مرصع می گویند.

آموزش تذهیب

روش کار در نگارگری شامل مراحل زیر است:

۱. طراحی(Designing): در ابتدا طرح مورد نظر را روی کاغذ پوستی یا کالک(Calc) با مداد رسم می کنیم.

۲. طرح اندازی: کاغذ پوستی یا کالک را روی مقوا یا کاغذ مورد نظر با چسب کاغذی می چسبانیم و بعد به وسیله مهره که بهتر است از سنگ عقیق باشد روی طرح می کشیم تا طرح روی کاغذ اصلی منتقل شود.

٣. قلم گیری قهوه ای: به وسیله قلم موی بسیار باریک که از موی گربه ساخته شده روی طرح مدادی را با خطوط بسیار ظریف و نازک می کشیم و بعد از اتمام کار تمام طرح اصلی را که با مداد است، با پاک کن پاک می کنیم.

۴. رنگ گذاری نگاره: تمام طرح را با رنگ های روحی یا جسمی رنگ آمیزی می کنیم.

۵. قلم گیری سیاه: بعد از اتمام رنگ گذاری تمام طرح را با قلم موی نازک و (مرکب اصفهان (نوعی مرکب دست ساز سنتی مخصوص قلم گیری می کنیم یعنی دور تا دور طرح را که هر کدام رنگ شده است با قلم موی نازک و مرکب می کشیم.

۶. ساخت وساز: یعنی سایه و روشن(Shadow and Light) کردن طرح. در این مرحله به وسیله آبرنگ روی طرح پرداز می شود و با نوک قلم موی نازک روی طرح را با حالت نقطه نقطه بسیار ظریف و محو می کشیم و همان حالت سایه و روشن را ایجاد می کنیم. گفتنی است که این مرحله به صورت سلیقه ای صورت می گیرد و ضروری نیست.

رنگ های مورد استفاده در نگارگری ایرانی به دو دسته تقسیم می شوند:

•  رنگ های روحی که معمولاً نقوش ظریف و نازک کاری های مینیاتور با آن ساخته و پرداخته می شود، بازگوکننده ی احساسات رقیق و انسانی هنرمند بوده و از آن بیشتر برای تجسم بخشیدن به حالات درونی و بیان احساس هایی که ریشه در پاکی سرشت انسان دارد استفاده می شود.
• گونه ی دیگر رنگ هایی که در ساخت مینیاتور مورد استفاده قرار می گیرد رنگ های جسمی است. این نوع رنگ که از غلظت و ثبات بیشتری برخوردار است برای ساخت تابلوهای پر کار مصرف می شود و بازگوکننده ی آن دسته از خصوصیات و حالاتی است که در تضاد با احساسات لطیف و انسانی می باشد.

اگر به آموزش تذهیب علاقه دارید می‌توانید به لینک مراجعه کنید.

تفاوت تذهیب با تشعیر

تذهیب و تشعیر بخشی از هنر نگارگری محسوب می شوند که در خدمت تزئینات و حاشیه سازی صفحات قرآنی، ادعیه و خط نوشته ها بوده و در این زمینه هنری به کار می روند. با این وجود تفاوتی در تکنیک اجرایی و اشکال و نقوشی که در این دو هنر ترسیم می شوند وجود دارد . تفاوتی که این هنر با تشعیر دارد در این است که در تشعیر به جای استفاده از نقوش اسلیمی و هندسی، نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی طراحی می شود و البته از آنجایی که تشعیر مشتقی از واژه مَشعر به معنای مو است لذا در فضای میانی نقوش انسانی، حیوانی و گیاهی به کار رفته در این هنر با خطوطی منحنی به باریکی یک تار مو نیز مواجهیم که با پیچش های خاص خود حاصل چرخش قلمو، اجرا می شوند.

سخن آخر

همانطور که گفتیم تذهیب هنری مجرد و ماهیتاً تزئینی است که معمولاً در تزئینات حواشی صفحات قرآن مورد استفاده قرار می گیرد؛ نقوش این هنر حاوی مجموعه از طرح های اسلیمی، گل های ختایی و همچنین هندسی است که به شکل قرینه در اطراف یک طرح به اجرا درمی آید. ممنون از اینکه تا پایان این مقاله همراه ما بودید.