بسته بندی صنایع دستی

صنایع دستی گنجینه فرهنگی یک ملت است که امروز به دلیل توسعه صنایع مدرن، مورد بی مهری قرارگرفته است. با وجود این که توسعه صنایع دستی می تواند بیشترین اشتغال را با کمترین سرمایه گذاری ایجاد کند ولی متاسفانه شناخت دقیقی از وضعیت و چالش های آن در کشور وجود ندارد و به درستی نمی توان سهم آنرا در اقتصاد کشور تعیین کرد.

تجاری سازی، آموزش، تولید، بسته بندی مناسب و عرضه به بازار از مهمترین مؤلفه های حوزه صنایع دستی است که می توانند به عنوان راهکارهای مهم در مقابله با چالش های پیش روی محصولات صنایع دستی کشور به شمار آیند.

اهمیت بسته بندی صنایع دستی

از آنجا که صنایع دستی بیشتر به عنوان هدیه خریداری می شوند پس نیازمند بسته بندی هایی در خور ارزش آن ها هستند. اگر فعالان این عرصه به فکر بسته بندی نباشند هیچ گاه نمی توانند این صنعت را جهانی کنند و به فکر صادرات آن باشند. چون در صادرات یکی از عوامل موفقیت فروش، بسته بندی با کیفیت می باشد.

زمانی که تصمیم می گیریم کالایی را برای خود یا به عنوان هدیه از بازار تهیه کنیم، اولین چیزی که به آن توجه می کنیم و خواه و ناخواه به چشم مان می آید ظاهر آن است. مخصوصا در مواردی که زیبایی یا بهداشت (در مورد مواد غذایی) حرف اول را می زند. اما زمانی که قرار است کالایی را برای هدیه دادن انتخاب کنیم جدا از مساله کاربردی بودن، همیشه نحوه ارائه یا بسته بندی آن اهمیت قابل توجهی دارد.

یک بسته بندی مناسب در زمان هدیه دادن ارزش ظاهری و باطنی هدیه ی ما را بیشتر خواهد کرد و در مخاطب مان تاثیر مثبتی خواهد گذاشت . جنس، مدل و رنگی که برای بسته بندی هدیه مان انتخاب می کنیم احساس و یا مقصود مان را به مخاطب القا می کند. پس با یک انتخاب بجا می توانیم احساس، مقصود یا اهداف شخصی و سازمانی خود را به مخاطبین ارائه دهیم.

بسته بندی صنایع دستی بر خلاف تصور برخی هنرمندان و مدیران موضوعی فانتزی و تشریفاتی نیست، یک بسته بندی شکیل می تواند به حفظ و نگهداری کالا، صادرات بیشتر و معرفی بهتر کمک کند، وقتی از بسته بندی صحبت می شود، فقط زیبایی و یا نیاز مصرفی آن مطرح نیست، بلکه بسته بندی به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در بازاریابی یا مارکتینگ، فروش موفق و ارائه درست یک محصول مطرح است؛ بسته بندی همان لایه بیرونی جنس است و نقش اصلی را در ایجاد انگیزه برای خرید آن ایفا می کند.

در واقع بسته بندی نخستین و رویی ترین بخش از یک جنس است که با چشم خریدار ارتباط می گیرد، در واقع بسته بندی حلقه رابط محصول و خریدار است. خرید صنایع دستی توسط یک خریدار خواه یک گردشگر خارجی یا داخلی، تفاوتی ندارد، اما باید به این درک رسیده باشیم که مثلا اگر گردشگر خارجی جنس را می خرد باید بسته بندی نمادی از اصفهان به او بدهد و اگر گردشگر داخلی می خرد باید با بسته بندی ارزش کالا را به او یادآور شویم.

یکی از شاخص های اصلی زنجیره تولید تا مصرف، بسته بندی است، که شاید این موضوع تا حدودی ناپیدا و بی اهمیت جلوه کند، اما نقش کلیدی این موضوع در برندسازی، زیبایی شناسی، نگهداری کالا و در نهایت تجاری سازی بر کسی پوشیده نیست. باید پذیرفت که صنایع دستی امروز دچار ضعف بسته بندی است.

تبلیغــات ابــزار اصــلی #بازاریــابی و بســته بنــدی حلقــه تكمیل كننده زنجیره صادرات است؛ به همین خاطر بسـته بنـدی اهمیـت روز افزونی در نفوذ به بازارهای پررقابت امروزی دارد واین موضوع اهمیت بسته بندی را بیش از پیش آشكار می کند و توجه و بازاندیشی در سـازوكارهای آن را ضـرورتی غیرقابل انكارمی داند.

امروزه در عصر و زمانه ای که ما در آن زندگی می کنیم #رسـانه هـا در روابـط فرهنگـی ما نقش مهمی دارند.اما در واقع این هنـر اسـت كـه پیشـتاز عرصـه گسترش روابط بینا تمدنی است؛ هنر از حد ابزاری برای برقراری ارتباط هم فراتر مـی رود و بـه خـود ارتبـاط بـدل می گردد وصد البته که قدرت و میزان تأثیرگذاری ایـن ارتبـاط بسـتگی غیر قابل انکاری با كیفیت قالب های هنری دارد.

بسته بندی در واقع به معنای تهیه ظرف محـافظ یـا سیسـتمی است كـه سلامت كالا ومحصول #صنایع دستی را در فاصله تولید تا مصرف حفظ می كند و آن را از ضربات، صدمات، لرزش، فشار و ارتعاش محافظت می کند. از سوی دیگر بسته بندی صنایع دستی به عنوان یك فرهنـگ بـومی یـا ملـی و اقلیمی سیسـتمی اسـت كـه موجب ایجـاد ارتبـاط بـین تولیدكننده و توزیع كننده را فراهم می آورد و همچنین بین آن دو و مصرف كننده ارتباطی قابل اطمینان برقرار می كند.

در سال های اخیر با وجود پیشـرفت هـایی كـه در صـنعت بسته بندی، طراحی بسته بندی و مواد مورد استفاده درآن بـه وجود آمده است، زمینه بسیار مناسبی برای صادرات و عرضـه محصولات فراهم شده است. و همینطور بررسـی هـای مختلـفی که انجام شده است، نشان می دهد كه بسته بندی یكی از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر تصمیم مصرف كنندگان در زمان خرید است و همچنین تخمین زده شده كـه حدود 73 درصـد از تصـمیمات خرید، در محل عرضـه محصـولات گرفتـه مـی شـود و طراحـی بسته بندی نقشی كلیـدی در آن ایفـا دارد

بسـته بنـدی محصول، که شامل كلیه فعالیت های #طراحی است سه وظیفه اصلی بر عهده محافظت از محتویات بسته، تأمین اطلاعات و متمایز كردن محصـول از سایر محصولات مشابه، از طریق جلب توجه مصرف كننده را بر عهـده دارد . در واقع برای حضور در بازارهای جهـانی هم كـه تعـداد زیـادی از تولیدكننـدگان، عرضـه كننـده كالاهـای مشـابهی هسـتند، بسته بندی مناسب صـادراتی، یكـی از اصـول اساسـی بـرای موفقیت در #صادرات است و تولیدكنندهایی كه به ایـن مسئله توجه نداشته باشند، از دور رقابت خارج می شوند.

در بازارهای سنتی كه اجناس بدون بسـته بنـدی عرضـه مـی شـوند ، خریداران به طور مستقیم با خود كالاها در تماس هستند، مصـرف كننـدگان، كالا را به طور مستقیم مشاهده می کنند و توانایی بررسـی كامـل آنهـا را قبل از خرید ندارند. چون مشخصات و اطلاعاتی بر روی آن محصول نوشته نشده است.

اما در مورد صنایع و محصولاتی که بسته بندی شده اند، علاوه بر اطلاعـاتی كـه بـر روی بسـته بنـدی درج می گردد، شكل ظاهری و حال وهوای كلی بسته بندی، با یك نگاه مـا را از كاربرد، سطح كیفی، حدود قیمت و تشخص كالا مطلع مـی کند. محصولی مثل شكلات، در یك بسته بنـدی معمولی، با همان محصول در بسته ای فـوق العـاده لـوكس و تجملـی، هویت های متفاوتی را ارائه می دهند. درنتیجه خریداران مختلفی را نیـز هدف قرار خواهند داد.

ارزش ریالی یك بسته، به خودی خود پیـام مهمـی ارائـه می كند و بر ارزش كالا و نوع خاصی از كیفیـت برمی گردد و مشخص می كند كه چه كسـی مصـرف كننـده كالاسـت.

با وجود آنكـه محاسبه قیمت ساخت یك بسته، كارسخت و تا حدی تخصصـی است امـا مردم به صورت تجربی و در مقایسه با كالاهایی كه قبلا خریده اند، یـك دید نسبی از ارزش و قیمت هر بسته بندی دارند. به همین خاطر نوع بسته بنـدی بایـد بـا ملاحظاتی انتخاب شود تا هزینه تولید معقـول باشد و بـا قیمت کالای بسته بندی شده تناسب داشته باشد. مثلاً كالاهایی كـه جنبـه ای از تفنن و سرگرمی دارند، بـه ویـژه آنهـایی كـه بیشـتر بـرای هدیـه خریده می شوند، باید بسته هایی داشته باشند كـه محتویاتش را گرانتر از آنچه هست نشان دهند.

بسته بندی صنایع دستی هم در این قسمت قرار مـی گیـرد، به این خاطر که امروزه افراد به دلیل رفع نیازهای غیرضروری به سراغ خرید صنایع دستی چه برای خـود و چـه بـه عنـوان هدیه برای دیگران می روند. پس ترجیح می دهند کـه محصولات صنایع دستی، به واسطه بسته بندی با قیمتی بیش تر از قیمـت واقعی اش به نظر برسد.

اما توجه به این نکته ضروری است که بسته بندی استاندارد نباید هزینه گزافی بر خریدار تحمیل کند، باید درصد پایینی از قیمت محصول را به بسته بندی اختصاص داد، بسته بندی محصول باید محتوای آن محصول را نشان دهد و جذابیت لازم را برای خریدار داشته باشد.

با توجه به اینکه هدف اصلی بسته بندی محافظت از کالاست، ازاین رو بسته بندی باید مقاوم باشد و زینتی نباشد، ضمن اینکه طراحی مناسب از لحاظ بصری داشته باشد، قابل بازیافت باشد و توضیحات لازم اعم از پشتیبانی، ابعاد محصول، ضمانت نامه روی بسته بندی قید شود.

در مجموع می توان گفت که بسته بندی یک هنر وابسته و الحاقی به صنایع دستی است که باعث می شود محصول صنایع دستی برخوردار از یک شناسنامه شود و محصول از طریق بسته بندی دارای هویت مختص به خود گردد.

برای آشنایی ضرورت بازاریابی در صنایع دستی بر روی لینک کلیک کنید.

دلایل داشتن بسته بندی مناسب

عملکردِ حفاظت

از وظایف اولیه بسته بندی، حفاظت از شی مورد نظر است. مثلا مواد غذایی باید تا مرحله خورده فروشی از خراب شدن و آسیب دیدن محافظت شوند. یا محصولاتی که از نظر مادی و معنوی دارای ارزش زیادی هستن باید به منظور حفظ آن ها از ضربه های احتمالی در بسته بندی های مناسب جایگذاری شوند.

جذابیت: به من نگاه کنید

چگونگی بسته بندی هر شی اولین چیزی است که نگاه مصرف کننده را به خود جلب می کند. به همین دلیل تولید کننده گان و تامین کنندگان همواره در پی طرح ها و نشانه هایی برای افزایش جذابیت محصول خود در بازار می باشند. این نشانه ها را می توان ارزش های بصری نامید. ابزارهایی وجود دارند. که می توان آنها را برای ایجاد ارزش بصری و در نتیجه بیشتر دیده شدن به کار برد از قبیل فرم , رنگ , تصویر سازی و اسم.

برند سازی یا برندینگ: با ایجاد تفاوت

بسته بندی محصول امضای شرکت تولید کننده یا تامین کننده آن محصول پای آن است. بسته بندی می تواند در شناخته شدن هر چه بیشتر برند کمک بزرگی کند تا آنجا که مخاطب تنها با دیدن بسته بندی تشخیص بدهد شی مورد نظر تولید کدام شرکت و کارخانه است. این موضوع در مورد بسیاری از صنایع غذایی و الکتروتیکی صادق است.آنچه اهمیت دارد این است که هنوز در صنایع دستی ما هنرمند به اهمیت داشتن برند خود واقف نیست و برای همین بسته بندی را هزینه اضافه می داند از طرفی در بسیاری از موارد مردم ایران علاقه ای به خرید اجناس با بسته بندی گران ندارند و در بازارهای سنتی ترجیح می دهند که به صورت فله خرید کنند.

بیش از هر چیز به نظر می رسد فرهنگ سازی در زمینه اهمیت بسته بندی و برند سازی باید انجام شود تا هم هنرمند و هم خریداران حتی خریداران عمده آن را هزینه اضافه تلقی نکنند.

ویژگی های یک بسته بندی استاندارد در صنایع دستی

صنایع دستی ایران معمولا اشیایی هستند که مواد اولیه آن ها به دلیل سختی در حصولشان قیمت بالایی دارند. مثلا :

• گلیم
• ظروف فیروزه کوبی
• شال های پته دوزی
• ظروف میناکاری
• و

از این رو بسته بندی هایی که برای آن ها طراحی می شود باید دارای ویژگی هایی متاسب با ارزش آن ها باشد، که در ادامه به آن ها می پردازیم.

تناسب با ماهیت کالا و زینت بخشی به محیط

اگر کالایی که ارائه می دهیم کالایی اصیل و سنتی یا هنری باشد بسته بندی آن نیز باید در همین راستا طراحی شده باشد. نمی توان برای محصولی فرهنگی از بسته بندی مشابه بسته بندی کالای دیجیتال استفاده نمود. مثلا در این گونه بسته بندی ها می توان از چوب و پارچه ترمه یا دیگر منسوجات سنتی و اصیل استفاده کرد تا عاملی باشد بر زیباتر دیده شدن محصول تا در بیشتر مواقع بتوان کالا را با خود بسته بندی اش برای زینت بخشیدن به محیط اطراف مان استفاده کینم. مثلا از بسته بندی های ویترینی استفاده شود و یا بسته بندی هایی که با پارچه های شکیل و اصیل طراحی شده اند

استحکام: محافظ بودن

از آنجا که صنایع دستی جزء کالاهای هنری و با ارزش به شمار می روند، به همین دلیل باید درطراحی بسته بندی آن ها به دنبال ایمنی محصولی که قرار است در آن جای بگیرد باشیم. مثلا ظروف سفالی شکنندگی بالایی دارند و یا اگر ظروف میناکاری متحمل ضربه محکمی شوند امکان آسیب دیدن مینا یا همان لعاب شان وجود دارد. پس بسته بندی باید به گونه ای طراحی شود تا محصول در آن ثابت بماند؛ و البته گفتنی است در عین حال که باید مستحکم باشند می بایست در وزن آن ها نیز دقت شود تا وزن زیاد آن آزاردهنده نباشد.

قابلیت حمل و چیدمان

شاخصه دیگری که باید به آن توجه شود قابلیت حمل محصول است. بسته بندی باید کمکی باشد به افزایش این قابلیت و نه پیچیده کردن این موضوع. از آنجا که معمولا کالا ها در قفسه فروشگاه ها نگهداری می شوند این بسته بندی ها باید گونه ای طراحی شوند که نگهداری و چیدمان آنها در این قفسه ها و یا حتی قفسه های کتاب در مکان های اداری سهل و ممکن باشد.

سازگاری با محیط زیست

هر تجارتی باید خود را در قبال جامعه مسئول بداند و عهده دار مسئولیت های اجتماعی شود. تولید محصولاتی که با محیط زیست سازگاری دارند از جمله مسئولیت های اجتماعی هر کسب و کار تولیدی ای است. این مسئولیت به ویژه در بخش صنایع دستی بار سنگین تری بر دوش متولیان آن می گذارد زیرا حمایت از صنایع دستی حمایت از فرهنگ و سنت است و از شاخصه های هر فرهنگ والایی حفاظت از محیط زیست می باشد. بدین منظور در طراحی بسته بندی صنایع دستی می توانیم از چوب و پارچه که قابلیت بازیافت دارند استفاده کنیم و از به کار بردن پلاستیک خودداری نماییم.

اما برای شروع کار عملی در بخش بسته بندی صنایع دستی نیاز به داشتن اطلاعات و خلاقیت در سه بخش است:

• آگاهی نسبی از محصولات صنایع دستی کشورمان که در قالب ۱۴ گروه و ۲۵۰ رشته تعریف شده اند. در یک تقسیم بندی با رویکرد ایجاد بسته بندی می توان آنها را به سه دسته آسیب پذیر درجه یک (محصولات گروه سفال، سرامیک و شیشه)، آسیب پذیر درجه دو (محصولات گروه چوبی، فلزی، سنگی، چرمی، دریایی و صنایع مستظرفه و آسیب پذیر درجه سه (محصولات گروه بافته های داری و زیراندازها، نساجی سنتی، رودوزی های سنتی، پوشاک سنتی، چاپ های سنتی که به طور کلی می توان تاشدنی نامید، تقسیم نمود.
• برخورداری از دانش و خلاقیت طراحی و تولید بسته بندی به طور عام
• آگاهی از الزامات طراحی و تولید بسته بندی مختص محصولات صنایع دستی که می تواند آگاهی و فراگیری دانش در این موارد را فراگیرد: فرم بسته بندی، گرافیک بسته بندی صنایع دستی( که خود شامل رنگ، نقوش و تمام نوشته هایی است که بر روی بسته ذکر شده است)،نوع محصول، مواد اولیه، وزن محصول، تولید انبوه و ضربه گیرها می باشد.

بسته بندی صنایع دستی و 50 ایده برای بسته بندی(ادامه مطلب)

دلایل عدم وجود بسته بندی در صنایع دستی

با مقایسه ای اندک بین کیفیت پایین عرضه صنایع دستی با کیفیت نسبتا مناسب عرضه محصولاتی مانند مواد غذایی و محصولات بهداشتی از سویی و ماهیت فرهنگی و بومی محصولات صنایع دستی و لزوم تشخص بخشی و هویت سازی به این گونه محصولات از سوی دیگر، نیاز به بسته بندی در این محصولات بیش از پیش آشکار می شود. نیاز مادر تمام ابتکارات بشر در طول تاریخ بوده است. آیا در این محصولات نیاز به این مورد احساس نشده است یا عوامل دیگری هم دخالت دارند؟ این یک آسیب شناسی است برای دستیابی به راه حل سازنده در آینده تا بتوان با بهره گیری از هنر- تکنولوژی بسته بندی جامه ای نو بر تن هنر صنعت صنایع دستی نشاند. در مجموع عوامل تاثیر گذار بر عدم وجود بسته بندی در صنایع دستی کشورمان را می توان در موارد زیر خلاصه کرد :

• ماهیت تولید سنتی این محصولات که تفکر اشتباه عرضه سنتی را به همراه دارد
• عدم احساس نیاز از سوی تولید کنندگان و فروشندگان صنایع دستی و رضایت و عادت به وضع موجود
• تنوع سایز و اندازه در رشته ها و محصولات صنایع دستی و نبود استاندارد محصول
• نبود توقع خرید محصولات صنایع دستی همراه با بسته بندی مناسب در خریداران این محصولات
• تفکر غلط هزینه بر بودن بسته بندی و نبود بینش تبلیغاتی و آگاهی از مزایای بسته بندی در تولید کنندگان و فروشندگان صنایع دستی
• وضعیت موجود فروش صنایع دستی از نظر بازار در بعضی از رشته ها و محصولات
• نبود قوانین الزام آور فروش، عرضه و صادرات محصولات صنایع دستی برای رقابت در بازارهای داخلی و خارجی
• عدم فرهنگ سازی و برنامه های ترویج و تشویق از سوی نهادهای اجرایی
• نبود برنامه های حمایتی برای ایجاد و گسترش بسته بندی در تولیدات صنایع دستی
• کمبود متخصص و عدم دسترسی تولیدکنندگان صنایع دستی به طراحان و تولید کنندگان حرفه ای بسته بندی
• مبهم بودن موضوع بسته بندی در این محصولات و نبود متولی اصلی در این بخش

برای آشنایی طراحی بسته بندی صنایع دستی می‌توانید مقاله آن را مطالعه کنید.

کلام آخر

اینکه چگونه و از چه راهکارهایی می توان به گسترش بسته بندی در صنایع دستی ایران امیدوار شد؟

به نظر می رسد مرحله نخست این اقدام فرهنگ سازی، ترویج و تبلیغ با دو مخاطب تولید کننده و خریدار صنایع دستی است. به کارگیری بسته بندی در محصولات صنایع دستی از سوی تولید کنندگان و توقع خرید صنایع دستی همراه با بسته بندی مناسب در خریداران رویکرد نهایی این فرهنگ سازی است. این عمل زمان بر و نیاز به صرف هزینه دارد که طی بازه زمانی ۵ساله و در قالب مراسمی همچون برگزاری کارگاه های آموزشی ترویجی، جشنواره های سراسری و مسابقات طراحی بسته بندی صنایع دستی از سویی و ترویج و تشویق هنرمندان صنایع دستی و مخاطبین صنایع دستی از طریق رسانه های دیداری، شنیداری و نوشتاری از سوی دیگر امکان پذیر است.

مرحله دوم ایجاد و گسترش بسته بندی در محصولات صنایع دستی، حمایت متولیان صنایع دستی در این خصوص است. اعطاء نمونه های رایگان، اختصاص تسهیلات با بهره کم و نیز غرفه و فضای نمایش و فروش به تولید کنندگان صنایع دستی و بسته بندی صنایع دستی، تشکیل گروه های صنایع دستی برای سفارش بسته بندی به صورت جمعی جهت تقسیم هزینه طراحی بسته بندی، سرشکن شدن هزینه تولید و حذف انبارداری، تشکیل بانک اطلاعات بسته بندی صنایع دستی به منظور سهولت دستیابی هنرمندان صنایع دستی به طراحان و تولید کنندگان بسته بندی و حمایت، هدایت و بهره برداری از پایان نامه های دانشجویی رشته های طراحی صنعتی و گرافیک از جمله مصادیق این حمایت است.

مرحله سوم گسترش بسته بندی در محصولات صنایع دستی را می توان با اجرای برنامه های نظارتی و الزام آور از سوی نهادهای اجرایی به تحقق نزدیک نمود. نظارت بر تولیدات شرکت کنندگان نمایشگاه های صنایع دستی با هدف کنترل و تبلیغ استفاده از بسته بندی مناسب، بازدید و نظارت مستمر بر کارگاه های صنایع دستی به منظور کمک به رواج بسته بندی در محصولات تولیدی، ارتباط گیری و نظارت بر تولیدات فروشگاه های صنایع دستی با هدف همکاری و بهره مندی از بسته بندی مناسب و یکسان سازی بسته بندی صنایع دستی، تمدید و صدور پروانه تولید صنایع دستی به شرط داشتن بسته بندی در درصدی از کارگاههای تولیدی و پیگیری الزامات آتی فروش و عرضه کالاها از جمله درج ایران کد، شماره ثبت، نشان تجاری و با ایجاد بسته بندی در تولیدات را باید از جمله این نظارت ها برشمرد.