سرامیک چیست؟

سرامیک سازی، فن و هنری است کهن، که باتوجه به کاربردی بودن آن در زندگی انسان، همواره مورد توجه بوده و امروزه ظروف و اشیا ساخته شده از سرامیک جز کاربردی ترین لوازم مورد استفاده مردم می باشد. بنابراین ظروف و اشیا سرامیکی در بین اقشار مختلف مردم رایج و پرطرفدار شده است. از این رو در این مقاله به هنر سرامیک سازی پرداخته شده است.

سرامیک چیست؟

سرامیک یک ماده جامد غیر فلزی غیر آلی است که از ترکیبات فلزی یا غیر فلزی تشکیل شده و با گرم شدن در دمای بالا شکل گرفته و سپس سخت شده است. به طور کلی، سرامیک ها موادی سخت، شکننده و مقاوم در برابر خوردگی هستند. نمونه های معمول آن سفال، ظروف چینی و آجر است. بطورکلی محاسبه کرده اند یک سوم صنایع موجود دنیا را صنایع سرامیک تشکیل می دهد.

ریشه کلمه سرامیک از یونانی و به معنای پخته شده می باشد. ولی ریشه قدیمی تر آن در زبان سانسکریت معنای چیزهای پخته شده را دارد. در واقع منشا پیدایش این علم همان سفالینه های ساخته شده توسط انسان های اولیه هستند. در واقع قبل از کشف و استفاده فلزات، بشر از گلِ های رس به علت وفور و فراوانی آنها و همچنین شکل گیری بسیار خوب آنها در صورت مخلوط شدن با آب و درجه حرارت نسبتاً پایین پخت آنها استفاده می کرد.

از کاربرد های سرامیک می توان به چینی، شیشه، بلور، سفال، آجرهای نسوز و معمولی، کاشی، لوازم بهداشتی، وان و دستشویی، ظروف فلزی لعابی، لعاب مینا سازی و بسیاری دیگر از صنایع سیلیکات اشاره کرد.

تاریخچه هنر سرامیک سازی

باستان شناسان در یافته اند که بشر اولیه در حدود 24000 سال قبل از میلاد اقدام به ساخت سرامیک می کرده است. این سرامیک ها در چکسلواکی یافت شده اند و به شکل حیوانات و پیکره انسان، تخته صاف و توپ می باشد. این سرامیک ها را از چربی حیوانات به همراه استخوان آن ها و خاکستر استخوان و مقداری رس ریز دانه می ساختند و بعد از شکل دادن آن را در دمایی در حدود 500 تا 800 درجه سانتی گراد در کوره های گنبدی شکل و یا به شکل نعل اسب پخت می نمودند. اما هنوز معلوم نیست این نوع از سرامیک ها را به چه علتی می ساختند. اولین ظروف سفالی مورد استفاده در 9000 سال قبل از میلاد مسیح ساخته می شد و برای نگه داری غذا و دانه های خوراکی مورد استفاده قرار می گرفت. ساخت شیشه نیز تقریباً هم زمان با سفال و در 8000 سال پیش در مصر آغاز شد به طوری که در پخت سفال به علت حضور اکسید کلسیم به همراه شن و سودا در نهایت به سفال های لعابدار رنگی منجر شد.مصری ها هم زمان با فرهنگ سومری ها، دیوار معابد و ستون ها را با این نوع سرامیک و شیشه و سنگ های نیمه قیمتی تزیین می کردند و در حدود ۳۰۰ سال قبل از میلاد یونانی ها برای اولین بار متوجه شدند که اگر سرامیک در اندازه های کوچک ساخته شود، مقاومتش بیشتر می شود.

تاریخچه سرامیک در ایران

پس از مصریان ترین ظروف سرامیک در کشور ما کشف گردیده است. این اشیاء که هر یک به تنهایی نمونه ای است از ذوق و ابتکار ایرانیان قدیم و نشان دهنده چگونگی زندگی آنها، تاریخ قدیم ما را روشن می کند. این اشیاء که تحت لیست ظروف سفالین ماقبل تاریخ در موزه ایران باستان و سایر موزه های بزرگ دنیا نگهداری می شوند و بیشتر منقوش می باشند و از نظر فرم و چگونگی نقش در کمال استحکام و انسجام بوده و سرمشق هنرمندان بسیاری قرار گرفته و می گیرند.

هنر سرامیک در دوره هخامنشیان آثار ارزنده ای برای ما به یادگار گذارده است. که با ارزش ترین آثار سفالین آن عصر دنیا می باشد. بعد از اسلام تا دوره سلجوقی ظروف مختلف بوسیله هنرمندان ساخته می شد. سپس هنر سفالگری در تزیین بنا بصورت کاشی و کاشیکاری به کار رفت و پس از حمله مغول ظروف سازی با سفال بیشتر تحت نفوذ هنر سرامیک چین قرار گرفت. ولی تزیین ساختمان و کاشیکاری رواج بیشتر یافت. در دوره صفویه ارزنده ترین آثار، کاشی کاری تزئینی بنا بود که بوجود آمد و در دنیا بی نظیر و شاید هرگز مانند آن ساخته نشود. توجه هنرمندان دوره قاجاریه نیز بیشتر معطوف به تزیین بنا و کاشیکاری و تقلید از دوره صفویه بود که با مقداری رنگ های جدید الورود خارجی از قبیل زردهای تند و قرمز رزی مخلوط و ارزش رنگ آمیزی بدیع دوره صفوی را از دست داد.

برای اشنایی با لعاب‌کاری روی سفال بر روی لینک کلیک کنید.

در دوره رضا شاه وقتی لزوم احیای صنایع مستظرفه احساس شد کارگاه کاشی سازی نیز تاسیس گردید و از شش هزار سال پیش جنبشی برای پیشرفت دادن هنر سرامیک در هنرهای زیبا آغاز شده است که نتایج آن به تدریج به دست می‌آید.

ویژگی های خاص سرامیک

• سرامیک ها طول عمر بالایی دارند.
•  سرامیک ها مقاومت و دوام بسیار بالایی دارند.
• سرامیک ها از ماندگاری رنگ مناسبی برخوردارند.
• سرامیک ها از لحاظ بهداشتی بسیار مطلوب هستند.
• سرامیک ها دمای ذوب بالایی دارند.
• سرامیک ها رساناهای ضعیفی هستند.
• سرامیک دارای شفافیت نوری برای طول موج های گوناگون است.

موارد کاربرد ظروف و اشیا سرامیک

• ظروف غذا خوری
• سرویس های چای خوری
• لوازم دستشویی و حمام
• مقره های برق
• چینی های داخل لوازم الکتریکی
•  آجر بنا
• تزیین ساختمان
• برای تزیین محل زیست

مراحل ساخت سرامیک

1. آماده سازی مواد

این بخش شامل آماده سازی مواد اولیه جهت تهیه بدنه کاشی میباشد. مراحل مختلف این بخش با توجه به تکنولوژی بکار رفته جهت شکل دادن محصول تولیدی (تهیه بدنه) و همچنین با توجه به نوع محصول تولیدی متفاوت است. بعد از تهیه مواد اولیه و توزین آنها طبق فرمولاسیون مورد نظر کارخانه جهت تهیه بدنه هر محصول، مواد اولیه سخت خردایش میگردند.

عمل خرد کردن سنگها (مواد اولیه) به وسیله انواع سنگشکنها و خردکنندههای فکی، غلطکی، چرخشی، چکشی و دوار انجام میگیرد. در ادامه خردایش، مواد اولیه تبدیل به پودر (گرانول) میشود. تهیه پودر نیز خود به دو روش تر و خشک صورت میگیرد. در روش خشک، مواد اولیه بعد از خردشدن، بصورت خشک در آسیابهای گلولهای آسیاب شده و بصورت پودر در میآیند، اما در روش تر، مواد اولیه به همراه مقدار معینی آب و مواد روانساز بوسیله آسیابهای گلولهای بصورت دوغاب درآمده و دوغاب بعد از هموژن شدن، توسط خشککنهای پاششی به ذرات پودر تبدیل میشود. در بعضی موارد خاص در صنعت تولید کاشی، از خمیر و یا اصطلاحاً از کیکهای پالایه (بوسیله روش اکستروژن) جهت تولید کاشیهای خاص استفاده میشود. برای سهولت عمل به هم زدن مواد در آسیابهای گلولهای، موادی با نام روانساز به آن اضافه میکنند که باعث جلوگیری از لخته شدن دوغاب و چسبیدن مواد به یکدیگر میشود.

2. شکل دهی

پس از آماده‌سازی مواد اولیه به صورت پودر به وسیله فشار پرس آن را تبدیل به بدنه کاشی مینمایند که در اصطلاح به این عمل تهیه بیسکوییت میگویند. در مواردی که مقدار آب موجود در پودر بدنه (گرانول) بیشتر از حدود 4 درصد باشد (حداکثر تا 9 درصد)، اصطلاح پرس نیمه خشک و یا مترادف آن اصطلاح پرس پودر را بکار میبرند. در مواردی که مقدار آب موجود در پودر بدنه کمتر از 4 درصد باشد، از اصطلاح پرس خشک استفاده میشود. روش پرس پودر در مجموع برای شکلهای نسبتاً ساده مورد استفاده قرار میگیرد.

3. پخت

این بخش شامل کلیه مراحل خشک کردن و پخت، اعم از پخت بدنه و پخت لعاب میباشد. لازم به ذکر است که در مراحل مختلف این بخش، عملیات مونتاژ و پرداخت نیز انجام میگیرد، در صنایع تولید کاشی، با توجه به نوع محصول تولیدی و نوع تکنولوژی بکار گرفته شده، فرآیند تکپخت، دو پخت و سهپخت مورد استفاده قرار میگیرد. در ابتدا بدنه پخته شده و پس از لعاب زنی پخت دوم انجام میگیرد. در صنعت کاشی به منظور ایجاد تنوع و زیبایی بیشتر، در برخی از تولیدات با ایجاد نقوش بر روی کاشی دیواری به صورت چاپ بر روی کاشی، برای سومین بار پخته میشود.

تولید کاشی کف بصورت تکپخت انجام میشود. همچنین آخرین تکنولوژی در تولید کاشی دیواری نیز، فرآیند تک پخت است. در این فرآیند، با توجه به همگونی درجه حرارت لازم جهت پخت بدنه و لعاب کلیه مراحل پخت در یک مرحله صورت میگیرد. فرآیند تولید کاشی دیوار در ایران عموماً به صورت دو پخت انجام میشود. در این فرآیند به علت نیاز به حرارت بالا جهت پخت و نیاز لعاب به کار رفته در آن (موسوم به فریت) به درجه حرارت پائین، پخت بدنه و لعاب در دو مرحله و در کورههای جداگانه با درجه حرارتهای مختلف انجام میشود. لعاب، لایه شیشهای نازکی است که سطوح بدنههای سرامیک را میپوشاند. با توجه به خصوصیات مکانیکی و مقاومت شیمیایی مورد انتظار از قطعه تولیدی، بطور کلی دو نوع لعاب در ساخت این فرآوردهها استفاده میشود، لعابهای خام و لعابهای فریتشده. در تولید کاشی کف به علت نیاز به مقاومت شیمیایی بالا از لعاب خام و در تولید کاشی دیواری که نیاز به لایه لعابی با مقاومت کمتر دارد، از لعاب پخته و یا اصطلاحاً فریت شده استفاده میشود.

شما می توانید برای کسب اطلاعات بیشتر پی دی اف مورد نظر را از این سایت دانلود کنید.

هنرمند شهرت رو در دیپیا پیدا کن

اولین سایت کاریابی هنرمندان

اینجا پروژه بگیر یا خودت رو معرفی کن

سخن آخر

خلاصه آنکه امروزه هنرهای زیبا و کارگاههای سرامیک سازی کوشش دارند که هر چه بیشتر در رفع نواقص خود بکوشند و راه را هرچه بیشتر و بهتر برای هنر نمائی هنرمندان باز دارند و ما در این مقاله سعی کردیم تمام اطلاعات لازم درباره سرامیک را بیان کنیم امیدوارم که پاسخگو تمام سوالات شما درباره سرامیک بوده باشیم. نظراتتان را با ما در میان بگذارید.